______________________________________________________________________
___
__ ___ ___ _ ___ ____ | _| _ _ _ ___
/ _|| || | | || | |_ || |_ | \ | || || |
/ / | | || | | | || | | / / | _| | \| || || | |
_/ / | _|| | | _| || \ / /_ | |_ | |\ || || |
|__/ |_| |___|| | ||_|\_\|____||___| |_| |_||_||_|_|
|___|
_______________________________________________________________________
Piatek, 23.07.1993. ISSN 1067-4020 nr 82
_______________________________________________________________________
W numerze:
Tadeusz K. Gierymski - Wygnancy
Zbigniew J. Pasek - Maly faktograf z okazji 4 lipca
Peter Haeffner - Polski blues (II)
Adach Smiarowski - Esprit de corps
Tomek Wilanowski - Futbol w Australii
Redakcja - Odpowiedzi na ankiete (III)
_______________________________________________________________________
[Od red. Fajerwerki 4 lipca daleko za nami, czyli za tymi, co w USA -
poniektorzy inni mieli Quatorze Juillet - ale pozwolicie Panstwo, ze z
niewielkim opoznieniem uczcimy amerykanskie swieto narodowe artykulem
Zbyszka Paska. Zanim to nastapi - artykul Tadeusza Gierymskiego
nawiazujacy do niedawnego uhonorowania prez. Raczynskiego honorowym
obywatelstwem Krakowa, a potem dokonczenie "Polskiego bluesa"
przetlumaczonego z duzym nakladem czasu (dziekujemy specjalnie!) przez
Jacka Arkuszewskiego. Po kolejnych dwu oryginalnych artykulach - ilosc
przedrukow wyraznie spadla - podsumowujemy wyniki naszej archaicznej
(sprzed pol roku) ankiety.
Uwaga! Zgodnie z zyczeniami wielu Czytelnikow (patrz cz. III odpowiedzi
na ankiete w niniejszym numerze) niniejszy numer przygotowalismy na
probe rowniez w formacie postscriptowym. Nie wiemy jeszcze, jaka metoda
bedziemy go rozprowadzac. Archiwum na "ponieckim" jest chwilowo dla nas
niedostepne z powodu zmiany pracy przez Darka Milewskiego. Tym niemniej
wielkosc pliku nie jest przesadna (2 x wiekszy niz pliku ASCII), wiec
rozprowadzanie przez E-mail nie jest niemozliwe. Osoby zainteresowane
wersja postscriptowa "Spojrzen" proszone sa o kontakt. J.K-ek]
_______________________________________________________________________
Tadeusz K. Gierymski
WYGNANCY
========
sit modus lasso maris et viarum
militiaeque! ...
ille terrarum mihi praeter omnis
angulus ridet, ...
(Horacjusz, Ody, II. 6) *
Depesza PAP-u z 9 lipca 1993 r.:
London, July 9: Edward Raczynski, the oldest Polish
politician and diplomat and the former Polish President
in exile, aged 101, was awarded the title of the honorary
citizen of the Royal City of Cracow on Friday in recognition
of his contribution to Poland's independence.
Neal Ascherson w londynskim Observerze z r. 1986:
I had never seen a president of the republic inaugurated.
So the other day I put on a respectful tie and went along
to Eaton Square in London. Here, in the presence of several
hundred witnesses, Count Edward Raczynski laid down
the office of President of the Polish Republic in Exile
and Mr Kazimierz Sabbat took the oath as his successor.
It was a ghostly, fantastic moment. Skeletons emerged
from the cupboards and put the Sunday Express into a
nervous fury: `Pathetic, isn't it, that more than 40 years
after the end of the war there should still be the
meaningless facade of a Polish Government-in-exile?'
But it is that beefy, numbskull comment which is
pathetic. Meaningless? The ceremony at Eaton Square,
like the exile government itself, does not have a
literal meaning, but there are other kinds of meaning.
When Mr Sabbat, promoted from the office of the Prime
Minister of his small Cabinet, took the presidential
oath by `Almighty God and the Holy Trinity' to `apply
the law of the Constitution [of the 1935]' and to
`defend the state against the evil and danger,' none of
his hearers and not even - I think - he himself supposed
that he would ever sign decrees in Warsaw.
And few men are less `pathetic' than Count Raczynski,
now in his nineties. His dignity and irony are inviolable.
He was ambassador to the Court of St. James in 1939,
when Britain offered him its sword to defend Poland.
He was ambassador in 1945, when Britain informed
him that she was withdrawing recognition from his
Government and leaving Poland in the lurch. He received
the slap, as he had received the sword, with the bow of
a grand diplomat.
Norman Davies podkresla, ze polska emigracja w Wielkiej Brytanii
roznila sie pod wieloma waznymi wzgledami od emigracji za Atlantykiem.
Do II Wojny Swiatowej byla liczebnie mala; ta wojenna byla polityczna,
nie dla chleba. Wiekszosc z nich przybyla do Anglii z polskim wojskiem,
z rzadem na wygnaniu, albo jako wojenni uchodzcy i powojenni dipisi,
wysiedlency. Wierzyli wszyscy, ze po wojnie wroca do swego kraju. Byli
antykomunistami, mieli zwiazki z wojskiem i zazwyczaj pochodzili ze
wschodu Polski. Nie pogodzili sie z sowiecka hegemonia w Polsce;
Sowieci zagrabili im schede. Odczuwali gorzko niemozliwosc powrotu do
wolnej ojczyzny i nie chcieli zakorzenic sie na wygnaniu. Zyli we
wlasnym duchowym getcie, unikajac blizszych zwiazkow z brytyjskim
spoleczenstwem. Blisko czterdziesci lat po przyjezdzie i nawet po
wyjechaniu pokaznej ich liczby do Kanady i Australii okolo
sto piecdziesiat tysiecy ciagle zyje w Wielkiej Brytanii.
Pisze Davies:
They are the true successors of the Great Emigration
of the previous century. Politicians of influence from
pre-war and wartime days - General Anders, President
August Zaleski, Edward Raczynski, Marian Kukiel,
Adam Ciolkosz, Jedrzej Giertych - all took up residence
in London, which remains the centre of publishing and
politicking in the old style. The President convokes the
Rada Ministrow every fortnight in the Zamek at 43 Eaton
Place.
Davies wspomina londynskie Stowarzyszenie Polskich Kombatantow, Muzeum
Sikorskiego, Polska Biblioteke, POSK, centra badan, Dziennik Polski,
Wiadomosci, uniwersytet na obczyznie, kosciol Andrzeja Boboli.
Przypomina o zgrupowaniach Polakow w Glasgow, Manczesterze,
Bradfordzie i w Coventry, internatowe szkoly w Fawley Court (Oxon.)
dla chlopcow i w Pitsford (Leics.) dla dziewczat. Przypomina nam o
polskich parafiach, klubach i szkolach sobotnich. Zauwaza on, ze
zachodza zmiany - nowe roczniki Anglo-Polakow inaczej juz od rodzicow
zyja.
Choc nostalgia za gardlo mnie chwyta, gdy pisze o tamtych, tak znanych
mi czasach, miejscach i ludziach, przyznaje, ze jest lepiej, ze dzieci
nasze potrafily dopasowac sie do krajow, gdzie my, ojcowie, zawsze
czulismy sie goscmi, a nie zawsze nawet chetnie widzianymi goscmi.
Neal Ascherson nie mial zludzen o skutecznosci poczynan rzadu na
wygnaniu. Pisze, ze jego zadaniem bylo glosne 'Nie'! Taki rzad nie
chowa glowy w piasek, udajac, ze nie widzi nieprzyjemnej
rzeczywistosci; raczej rzuca on takiej rzeczywistsci wyzwanie. Zyje w
kregu absurdu, bo swiat jest absurdalny. Wie, ze w koncu wolnosc
odzyskaja ludzie Warszawy, i ze ci nie zaprosza go do rzadzenia nimi.
Ascherson cytuje Aleksandra Herzena o dziewietnastowiecznych
politycznych uchodzcach w Londynie:
Przypominaja oni zegary w Wersalu, wszystkie
wskazujace na te sama godzine, godzine smierci
krola... spotkania z tymi samymi ludzmi, z tymi
samymi ugrupowaniami; po pieciu lub szesciu miesiacach,
po dwoch, trzech latach, ogarnia nas trwoga :
te same argumenty, te same osoby i te same wzajemne
oskarzania sie: tylko bruzdy na twarzy z niedostatku
i ubostwa sa glebsze, bardziej wytarte zakiety i plaszcze,
bielsze wlosy, i wszyscy sa starsi, bardziej koscisci,
smutniejsi ...
Wygnanie, pisze Ascherson, to jak drabina niedoli. U gory jest emigrant
zyjacy na obczyznie z wyboru. Nizej, emigre polityczny; potem ten, ktory
nie moze wrocic bezpiecznie; uciekajacy przed przesladowaniem;
wysiedleniec, wyrzucony z wlasnego domu, a na dnie samym, niewolnik
zmuszony do pracy w fabrykach i kopalniach zwycieskiego najezdzcy.
Na Eaton Square widzialem kobiety i mezczyzn z
wszystkich tych gradacji. Bil od nich spokoj. Moze
pamietaja ten polski aforyzm: Spadlem do dna - i
wtedy uslyszalem, ze ktos puka z jeszcze nizej ...
Zauwaza, ze wszyscy wygnacy, a szczegolnie polityczni, choruja na te
same choroby.
Jedna, to sklocenie i podzial na frakcje. W kraju zdarzenia decyduja
kto ma, a kto nie ma racji, a zdarzenia sa nieprzewidzialne. Na
wygnaniu nie ma zdarzen, sa tylko calkowicie przewidzialni emigranci,
bujna arogancja i dogmatyzm.
Druga choroba, to potrzeba wojowniczego dowodzenia wyzszosci wlasnej
kultury. My mamy najlepsze szkoly, najlepszych malarzy, boskie
kartoflane kluski...
Uchodzcy polityczni szukaja przyjaznego gruntu, politycznego,
wojskowego i pienieznego wsparcia u gospodarza. Tak jest z
dziesiejszymi Palestynczykami, tak kiedys bylo z Wielka Emigracja we
Francji.
Powoli ucza sie polityczni wygnancy, ze nigdzie nie maja prawdziwych
przyjaciol.
Kazdy `przyjazny' gospodarz bedzie staral sie zuzyc ich
na wlasne cele, podzieli ich, wypaczy, a w koncu zdradzi.
W ostatecznej analizie wygnanie to strata Raju, to `Pamietamy!', to
niepoddanie sie rozpaczy, to odrzucenie pokusy przebranej w szaty
`realizmu'.
Jakzesz nuzacy sa ci starzejacy sie ludzie z Eaton Square!
Upieraja sie, pamietaja to, czego juz nie da sie przywrocic!
Ale, (odpowiedziec moga oni), pogodzic sie z niesprawied-
liwoscia, jak gdyby samo jej istnienie po pewnym czasie
przemienialo ja w sprawiedliwosc, to dopiero pozbawiloby
historie wszelkiego znaczenia.
Gdy ostatni `londynski' Prezydent w 1991 r. przekazywal insygnia
rzadowe prawdziwemu Prezydentowi na prawdziwym Zamku, patrzylem na
bielutkie wlosy tak drogiej mi niegdys osoby. Ona nigdy nie ulegla
pokusie `realizmu'. I wyszeptalem cichutko: Mialas, kochana, racje.
Tadeusz K. Gierymski
(Oparte, przez parafraze i tlumaczenie, na:
- Neal Ascherson, Games with Shadows, Radius, London, 1988.
- Norman Davies, God's Playground, vol. ii, Columbia University Press,
New York, 1982.)
------------------
*) Dosc mam morza, i drog
i sluzby wojskowej ...
Ten zakatek wabi mnie bardziej
niz reszta swiata, ...
________________________________________________________________________
Zbigniew J. Pasek
MALY FAKTOGRAF Z OKAZJI 4 LIPCA
===============================
Deklaracja Niepodleglosci zostala jednoglosnie przyjeta przez Kongres
Kontynentalny, obradujacy w miescie Filadelfii w dniu 4 lipca, roku
panskiego 1776. Z podpisywaniem i zatwierdzaniem Deklaracji zwiazane sa
rozne historie, ktore przez ponad 200 lat, jakie uplynely od tego
czasu, zdazyly obrosnac juz legenda. Na dobra sprawe swieto narodowe
USA, upamietniajace fakt zatwierdzenia Deklaracji Niepodleglosci,
mogloby byc obchodzone rownie dobrze 2 lub 4 lipca, lub wrecz 2
sierpnia.
Pierwsza wersja Deklaracji zostala napisana przez, wowczas 33-letniego,
Tomasza Jeffersona. Jefferson zabieral sie do pisania niechetnie, glowe
mial bowiem zaprzatnieta innymi, i jak mu sie wydawalo, wazniejszymi
sprawami - mial chora zone, a poza tym w Wirginii, skad pochodzil,
wlasnie pracowano nad konstytucja stanowa. Jeffersona do prac nad
Deklaracja naklonil John Adams, czlonek komitetu wyznaczonego przez
Kongres do opracowania dokumentu majacego oglosic wyzwolenie kolonii
spod panowania Anglii. W sklad tego komitetu wchodzil tez, miedzy
innymi, Benjamin Franklin.
Historia poplatala pozniej losy Adamsa i Jeffersona: Adams zostal
najpierw pierwszym wiceprezydentem (dwie kadencje z Waszyngtonem),
potem drugim, po Jerzym Waszyngtonie, prezydentem USA. Na stanowisko
wiceprezydenta dobral sobie wlasnie Jeffersona. Pozniej jednak ich
drogi polityczne rozeszly sie zdecydowanie. W kolejnej kampanii
prezydenckiej Adams przegral wlasnie z Jeffersonem (w tych czasach nie
bylo jeszcze systemu dwupartyjnego i kazda istniejaca partia mogla
wystawiac dowolna ilosc kandydatow do prezydentury), ktoremu potem
przyszlo byc prezydentem kolejne dwie kadencje. Zrzadzeniem losu
polaczyla ich ponownie Deklaracja - obaj bowiem zmarli tego samego
dnia, 26 lipca 1826 roku, dokladnie w 50 rocznice jej ogloszenia.
Jefferson splodzil Deklaracje, piszac ja dosc szybko w pokoju
przylegajacym sciana do stajni i przy skladanym biurku, ktorego
konstrukcje sam wymyslil. W swoim oryginalnym tekscie Jefferson
obarczal krola Anglii odpowiedzialnoscia za niewolnictwo, co spotkalo
sie ze zdecydowana dezaprobata innych kongresmanow i nie trafilo do
ostatecznej redakcji tekstu, w przeciwienstwie do zwrotu `all Men are
created equal', ktory od tamtej pory zrobil wielka kariere. W
kontekscie tej deklarowanej rownosci zadziwia fakt, ze Jefferson sam
byl wlascicielem niewolnikow. W wytlumaczenie, ze po prostu nie uwazal
ich za ludzi, trudno nam dzisiaj uwierzyc, ale byc moze przystawalo to
do owczesnych realiow.
Kongres Kontynentalny zatwierdzil rezolucje w sprawie niepodleglosci 2
lipca, a dwa dni pozniej formalnie przyjal postanowienia Deklaracji. Z
oryginalu Jeffersona Kongres wycial 480 slow i dokonal 36 poprawek. A
wszystko to dzialo sie w niemilosiernym upale, gdzie muchy nad wyraz
dawaly sie we znaki delegatom, tnac ich zawziecie po odslonietych
lydkach. Ostateczna wersja dokumentu zostala wreszcie przyjeta
wieczorem 4 lipca. Oficjalnie podpisal tego dnia ja jedynie John
Hancock, prezydent Kongresu. Hancock zreszta mocno obstawal przy
utrzymaniu anonimowosci glosowania, argumentujac, ze `We must hang
together.' Przyklasnal temu Benjamin Franklin, dodajac `we must indeed
hang together, or most assuredly we will hang separately'. Mieli do
tego zupelnie dobry powod: wsrod 56 kongresmanow, ktorzy ostatecznie
podpisali Deklaracje bylo 25 prawnikow - popelnili oni w ten sposob
zdrade stanu wobec korony brytyjskiej.
Oryginal Deklaracji podpisanej przez Hancocka gdzies zaginal, zachowala
sie jedynie ozdobna kopia sporzadzona na pergaminie, przechowywana
obecnie w Archiwach Narodowych w Waszyngtonie. To wlasnie na tej kopii
zlozyli uroczyscie swoje podpisy 2 sierpnia 1776 roku pozostali
czlonkowie Kongresu, ale tez nie wszyscy. Zlozono wtedy 52 podpisy. Na
kolejne cztery trzeba bylo nieco czasu - najdluzej zwlekal
przedstawiciel Delaware, bo az do roku 1781! Poza tym i tak siedmiu
obecnych przy zatwierdzaniu Deklaracji czlonkow Kongresu nigdy sie na
niej nie podpisalo. Ostatecznie wiec pod Deklaracja Niepodleglosci
widnieje 56 podpisow.
Wszystko to dzialo sie w srodku wojny, nazwanej pozniej Rewolucja
Amerykanska (The American Revolutionary War). Wojna zaczela sie 19
kwietnia 1775 roku, kiedy to na polach kolo Lexington, Massachussets,
miala miejsce pierwsza potyczka miedzy rebelianckimi kolonistami a
wojskiem brytyjskim. Rebelianci poslugiwali sie przez caly okres wojny
taktyka, do ktorej nie byly przyzwyczajone regularne wojska brytyjskie,
(np. strzelanie zza wegla) dzieki czemu wielokrotnie odnosili
spektakularne zwyciestwa, mimo znacznie szczuplejszych sil wlasnych.
Wojna ta zakonczyla sie 3 wrzesnia 1783 roku Ukladem Paryskim, po
ktorego podpisaniu ostatnie wojska brytyjskie opuscily ziemie
amerykanska. Rewolucje Amerykanska nalezy zaliczyc do najbardziej
udanych w historii. Nie tylko bowiem wskutek niej powstalo nowe,
niezalezne panstwo, majace wlasnych przywodcow (co zdarzalo sie w innych
rewolucjach), ale powstala takze zorganizowana i dzialajaca demokracja
(co jest raczej ewenementem).
W wojnie o wolnosc Stanow Zjednoczonych brali takze udzial liczni
Polacy, z ktorych Amerykanie najwyzej honoruja dwoch: Tadeusza
Kosciuszke i Kazimierza Pulaskiego. Ten pierwszy doczekal sie nawet Izby
Pamieci w West Point, glownej amerykanskiej akademii wojskowej. Zas
Pulaski, ktory zmarl z ran odniesionych w nieudanej szarzy pod Savannah
w lipcu 1779 roku, uwazany jest za `ojca' kawalerii amerykanskiej.
Polonia amerykanska uroczyscie obchodzi co roku Dzien Pulaskiego.
Sa jeszcze dwa atrybuty zwiazane z amerykanskim swietem 4 lipca:
filadelfijski Dzwon Wolnosci oraz gwiazdzisty sztandar (the Star-
Spangled Banner). Dzwon Wolnosci zostal zamowiony przez Pennsylwanie w
Londynie, w roku 1752 - dla uczczenia 50 lecia wolnosci religijnej,
gwarantowanej przez Karte Wolnosci Williama Penna (Penn Charter of
Liberties). Dzwon niestety pekl podczas prob, juz po dostarczeniu go na
miejsce. Zostal stopiony i odlany ponownie, po czym zawisl na wiezy
Pennsylvania State House w roku 1753. Od tej pory wydzwanial wszystkie
najwazniejsze wydarzenia amerykanskie: poczawszy od brytyjskich podatkow
na herbate, bitew rewolucji i smierci Waszyngtona, Jeffersona, Adamsa,
Lafayetta. W roku 1835 Dzwon Wolnosci pekl ponownie podczas pogrzebu
przewodniczacego Sadu Najwyzszego. Na swoje obecne miejsce w
Independence Hall zostal przeniesiony w roku 1917.
Jesli idzie o Gwiazdzisty Sztandar, to w swojej obecnej postaci
oficjalnie pojawil sie on dopiero 4 lipca... 1960 roku, po uznaniu
Hawajow za 50 stan USA (1959 r.). Natomiast w czasach, gdy powstawala
Deklaracja Niepodleglosci, sztandar zbuntowanych kolonistow skladal sie
siedmiu czerwonych i szeciu bialych poziomych pasow, a w lewym, gornym
rogu widnialo cos, co przypominalo Union Jack, flage brytyjska. Dopiero
14 czerwca 1777 roku Kongres postanowil, ze flaga Stanow Zjednoczonych
bedzie miala 13 pasow, na przemian bialych i czerwonych, z konstelacja
trzynastu (tyle bylo wtedy stanow w Unii) bialych gwiazd na niebieskim
tle, umieszczona w lewym, gornym rogu. A gwiazd na sztandarze
przybywalo... W 1792 roku bylo ich 15, w 1837 - 26, w stulecie
Deklaracji Niepodleglosci - 38, w okresie od 1912 do 1959 bylo ich 48,
i wreszcie od roku 1960 jest ich rowno piecdziesiat.
"Gwiazdzisty Sztandar" to rowniez tytul wiersza, ktory napisal Francis
Scott Key w roku 1814. Stal sie on tekstem hymnu panstwowego Stanow
Zjednoczonych 3 marca 1931 roku:
Oh, say, can you see, by the dawn's early light,
What so proudly we hailed at the twilight last gleaming,
Whose broad stripes and bright stars through the perilous fight,
O'er the ramparts we watched were so gallantly streaming?
And the rockets' red glare, the bombs bursting in air,
Gave proof through the night that our flag was still there.
Oh, say, does that star-spangled banner yet wave
O'er the land of the free, and the home of the brave?
Wiersz oryginalnie nosil tytul "Defence of Fort M'Henry" i wkrotce po
napisaniu byl spiewany do melodii piesni brytyjskiej "To Anacreon in
Heaven", napisanej przez Johna Stafforda Smitha dla Towarzystwa
Anakreonskiego w Londynie.
A czy Amerykanom zostalo cos w pamieci, poza hucznymi obchodami 4
lipca? Na poczatku lat siedemdziesiatych, reporter gazety "Miami
Herald", Collin Dangaard, przepisal fragmenty "Deklaracji
Niepodleglosci" na maszynie i wyruszyl z nimi na miasto, gdzie
przeprowadzil serie wywiadow ulicznych, dotyczacych tekstu. Reakcje
pytanych byly rozne, ale wszystkie dosc szokujace. Dziennikarz
uslyszal, ze inkryminowany tekst to `komunistyczne smieci' (commie
junk); radzono mu tez, zeby uwazal `komu pokazuje te antyrzadowe
wypociny'. Grupa mlodych chrzescijan, ktorych zapytal, kto wedlug nich
to napisal, odrzekla prosto z mostu, ze albo komunista, albo `redneck
revolutionist'. A jeden nawet delikatnie zaznaczyl, ze wlasciwie `ktos
powinien powiadomic FBI o tych bzdurach'. Moze i mial racje.
Zbigniew J. Pasek
_______________________________________________________________________
Peter Haeffner, tlum. Jacek Arkuszewski
POLSKI BLUES - dokonczenie
============
Tego samego srodowego wieczoru prokurator okregowy z Uster, Beat
Schaeffer siedzi wlasnie przy kolacji, gdy dziesiec po siodmej dzwoni
telefon i dyzurny pogotowia policyjnego Kantonalnej Policji Zurychskiej
oswiadcza, ze cos dla niego ma: `Haslo ustawa atomowa, EMPA -
zatrzymano czterech Polakow z materialem promieniotworczym!'. Schaeffer
ma dyzur, wiec natychmiast jedzie. Po drodze zastanawia sie, czy sie
sam przy tym nie naraza i jest zadowolony, gdy juz na portierni spotyka
go policjant wraz z z szefem policji obwodowej z Duebendorfu.
Sprowadzila ich SUVA i obaj policjanci orientuja go w sprawie.
Najwazniejsza informacja: niebezpieczna substancja znajduje sie juz w
bezpiecznym miejscu.
Mirka wraz z towarzyszami zamknieto kazdego w osobnym pomieszczeniu.
Sworskiemu, ktory przywiozl probki i ktory zapewnial, ze z cala sprawa
nie ma nic do czynienia, odebrano paszport i wyslano za nim do
Zurychu. Sworski ma obawy, ze gdy wyjawi wspolnikom prawde, nie beda
chcieli z nim jechac i popadnie sam w klopoty, mowi im zatem, ze musza
czekac jeszcze na wynik badan. Jada zatem nic nie podejrzewajac do EMPA
i popijaja zaoferowana kawe. I wtedy dowiaduja sie prawdy. Mirek sadzi,
ze to wszystko oszustwo. Przemawia za tym liczba osob, ktore sie tak
goraco interesuja tym materialem. O 16:30 przyjezdzaja - jako pierwsi z
zawiadomionych - dwaj specjalisci z Paul Scherrer Institut (PSI),
rychlo potem szef sekcji fizyki SUVA wraz z wspolpracownikiem, oficer
pozarnictwa Policji Kantonalnej oraz dwoch funkcjonariuszy sluzby
naukowo-badawczej Miejskiej Policji z Zurychu. Jest tez prokurator
okregowy Schaeffer oraz Vonmont i Richner z EMPA. Richner jest
zdenerwowany; pracowal przedtem w PSI i wie o co chodzi.
Mirek zada dowodu na to, ze material jest promieniotworczy. Otrzymuje
odmowe - moze to byc niebezpieczne, bowiem nikt jeszcze nie wie co to
jest.
Teraz specjalisci od promieniowania obliczaja dawke, jaka mogli
otrzymac Polacy oraz Richner, bada sie samochod zatrzymanych, wreszcie
prokurator Schaeffer podsumowuje dotychczasowe zdarzenia. Policjanci
pilnujacy zatrzymanych sa zaniepokojeni, Schaeffer ustala po rozmowie z
fachowcami, ze nie ma powodu do obaw: Polacy sami nie promieniuja.
Tylko w przypadku, gdy osoba jest skazona - polknie material
promieniotworczy - moze sama stanowic zagrozenie dla innych.
Schaeffer jest mlodym czlowiekiem, a to nie jest codzienna sprawa.
Moze jest na tropie sprawy kryminalnej o nieoczekiwanych rozmiarach?
Mirek sadzi, iz prokurator, ktory przesluchuje go nastepnego dnia, chce
go wykonczyc. Bez przerwy te same pytania - dlaczego, skad, ile?
Szczegolnie uderza go fakt, ze prokurator ma go za Rosjanina. Mirek
mowi po rosyjsku - pochodzaca z Rosji laborantka z EMPA sluzy
poczatkowo za tlumaczke - i staje sie jasne, ze tu roznica miedzy Litwa
i Rosja jest sprawa drugorzedna. Mirek jest Polakiem z Lublina, jednak
po slubie z Basia i przeprowadzce do Wilna nauczyl sie litewskiego,
choc mu wszyscy przepowiadali, ze to niemozliwe. Teraz jest w rekach
policji i wszyscy mowia jezykiem, z ktorego nie rozumie ani slowa. O
23-ej jest po wszystkim. Mirka z kolegami odwoza do wiezienia
okregowego w Uster, a PSI ma zabrac probki w czwartek rano do badania.
W czwartek popoludniu, po niespokojnej nocy w zurychskim wiezieniu
policyjnym, w czasie nastepnego przesluchania Mirek jest wykonczony.
Zdjeto mu odciski palcow, sfotografowano go. I jeszcze spotkal na
spacerniaku Rosjanina, ktory mu oswiadczyl, ze czeka go co najmniej
dwadziescia piec lat. Ale jednak brodaty funkcjonariusz Policji
Federalnej - zawiadomiono w miedzyczasie i te instytucje - okazuje sie
niezwykle przyjaznie nastawiony. Przynosi papierosy i sprawdza
protokol; co wiecej, zdaje sie litowac nad Mirkiem. Pyta, czy Mirek wie
co przywiozl. Mirek zaprzecza i kiedy sie dowiaduje, ze jest to cez 137
mowi: `Nie potrzebuje pan wiecej mowic'. Ranne badanie obu probek w
`komorze goracej' w PSI wykazuje, ze kazda z nich ma aktywnosc 4 do 5
curie promieniowania gamma. Staje sie jasne, ze nie popelniono
przestepstwa - obwinieni wyrzadzili szkode przede wszystkim sobie.
Prokurator Schaeffer otrzymuje polecenie nocnej obserwacji Mirka,
bowiem na podstawie szacunkowej dawki, jaka otrzymala watroba, nalezy
liczyc sie z najgorszym.
Oszacowanie dawki zezwalajacej na prognoze uszkodzen ciala nalezy do
bardzo trudnych zagadnien. Chodzi tu nie tylko o intensywnosc
promieniowania, lecz takze o czas oraz odleglosc od zrodla. Trudne do
przypomnienia sobie pozniej roznice decydowac moga o zyciu i smierci.
Szczegolnie zawodne sa oszacowania dawki wchlonietej przez poszczegolne
organy. Dawke skory Mirka oszacowano na 40000 milisievertow (mSv),
dawke watroby na 3000 mSv, zas dawke calego ciala na 350 mSv, gdy
szwajcarskie przepisy definiuja odpowiednie wartosci graniczne jako 300
mSv, 150 mSv oraz 50 mSv. Dawki otrzymane przez Richnera oceniono na
25000 do 100000 mSv dla palca i nieco mniej niz 10 mSv dla calego
ciala. Dokladne pozniejsze pomiary w PSI daly inny wynik: 8000 do 30000
mSv, zaleznie od czasu ekspozycji, dla Richnera oraz dawke na
powierzchni skory 75000 mSv i calego ciala 500 mSv w przypadku Mirka
Barczyka. Badanie chromosomow Richnera przeprowadzone cztery tygodnie
po wypadku nie wykazuja niczego niepokojacego.
W czwartek rano Dr. Juerg Bartenstein, ordynator oddzialu interny
szpitala okregowego w Uster przeprowadza w areszcie badania czterech
Polakow. Wie tyle, ze zostali napromieniowani, a nikt nie posiada
doswiadczen z wypadkami z promienowaniem. Dr. Bartenstein bierze z soba
pielegniarke w celu pobrania krwi do badania. Sworski, jedyny z czworki
znajacy niemiecki, sluzy za tlumacza. Sworski jest wystraszony i sam
sobie wmawia, ze skoro czuje sie dobrze, to nie moze to byc nic takiego
zlego. Wiozl w kieszonce koszuli oba izotopy z Dworca Glownego w
Zurychu do EMPA. Badanie wykazuje jedynie u Mirka objawy zewnetrzne w
postaci zaczerwienienia skory o rozmiarze 17 na 12 cm na prawej stronie
oraz 6 na 4 cm na lewej stronie tulowia. Mozliwe oparzenia wewnetrzne
oraz uszkodzenia pluc wykryc mozna tylko przy pomocy rentgena, zatem
Dr. Bartenstein nalega na ponowne badanie calej czworki w piatek juz w
szpitalu. Tam tez pobiera nastepne probki krwi. Liczba bialych cialek,
jak tez jej spadek w okreslonym okresie czasu, daja pewien obraz
poziomu napromieniowania. Jednak liczby te sa u wszystkich w normie.
Dr. Bartenstein chetnie by zatrzymal wszystkich dluzej w szpitalu i to
z dwoch powodow. Po pierwsze nie widac jeszcze zadnych zmian, a po
drugie zaczyna sie sam interesowac tym przypadkiem. Nie ma mowy -
oczywiscie - o zadnej terapii. W miedzyczasie jednak prokuratura
federalna podejmuje decyzje umorzenia dochodzenia w sprawie wykroczen
przeciwko tzw. ustawie atomowej, bowiem wskutek sobie samym wyrzadzonej
szkody brakuje motywu oskarzenia. Sprawcy ani nie zamierzali narazic
osob trzecich, ani tez tego nie przewidywali. Dochodzenie w sprawie
uszkodzenia ciala Petera Richnera prowadzone przez prokuratora
okregowego Schaeffera zostaje z tych samych przyczyn rowniez umorzone,
natomiast odszkodowanie po 200 frankow dla calej czworki za dwudniowy
areszt przeznacza sie na pokrycie kosztow badan lekarskich. Saldo
zostaje wiec wyrownane. Mozna teraz spekulowac co by sie stalo, gdyby
transportowano probki nie autem, lecz publicznym srodkiem transportu.
Juz po pol godzinie wspolpodrozujacy otrzymaliby maksymalna
dopuszczalne dawke roczna.
Dochodzi teraz do konfliktu miedzy specjalistami od ochrony przed
promieniowaniem - przy czym dolacza sie tu tez Federalne Ministerstwo
Zdrowia - a wymiarem sprawiedliwosci. Pierwsi chca zatrzymac Polakow
na dalszej obserwacji, drudzy chca sie ich pozbyc - co zreszta i samym
Polakom odpowiada. Rada prokuratora Schaeffera, by wyjechali ze
Szwajcarii jak najpredzej, chociaz nie musza tego wcale robic, zostaje
w kazdym razie przyjeta. Mirek by na piechote ruszyl do ojczyzny.
Dr. Bartenstein daje kazdemu jego historie choroby z zaleceniem, by w
nastepny poniedzialek, tj. 31 sierpnia poddali sie badaniom klinicznym
i hematologicznym.
Mirek nie jest sam. Wedlug agencji PAP zanotowano w 1992 roku w Polsce
juz ponad 100 przypadkow przemytu oraz nielegalnego handlu materialami
radioaktywnymi. W tym samym roku Prokuratura Federalna w Szwajcarii
wszczela 9 dochodzen w sprawach wykroczen przeciwko ustawie atomowej.
Policja federalna wie o dziwnych interesach prowadzonych przy pomocy
faxu i komorkowego telefonu w roznych zurychskich hotelach, gdzie
nierzadko same koszty pobytu osiagaja 15000 frankow. Po zdarzeniu w
EMPA instytucja ta, jak rowniez inne podobne instytucje panstwowe, nie
wystawiaja juz wiecej certyfikatow, zas towary i osoby przybywajace ze
wschodu sprawdzane sa licznikami Geigera. Urzedy celne oraz punkty
kontroli metali szlachetnych otrzymaly odpowiednie wyposazenie.
Ministerstwo Zdrowia odpowiedzialne za kontrole eksportu i importu
materialow promieniotworczych jest nieustannie nagabywane przez osoby
pragnace sie dowiedziec o formalnosciach dotyczacych takich osobliwych
substancji jak `czerwona rtec'. Czasem zdaje sie, ze przedmiotem
pozadania jest poprostu urzedowy papier firmowy, by jego naglowek
skopiowac i przykleic na nielegalnej falszywce.
Tak naprawde nikt nie wie, komu potrzebny moze byc osm 187 otrzymywany
w pracochlonnym procesie separacji izotopow z naturalnego osmu. Lista
publikacji wskazuje na to, ze badano ten izotop przede wszystkim w
ZSRR. Cezu 137 uzywa sie w radioterapii oraz w badaniach materialowych.
Skonfiskowane probki spoczywaja dzisiaj wraz z powleczonymi plutonem
czesciami detektorow dymu pochodzacymi z WNP, a takze 29 kilogramami
przemycanej rudy uranowej w PSI w Wuerenlingen.
Mirek przebywajacy juz w Wilnie otrzymuje w koncu wrzesnia list od Dra
Ulricha Weickhardta, specjalisty od medycyny pracy z SUVA. Weickhardt
pragnie sie dowiedziec o stanie zdrowia Mirka i oferuje pomoc. Mirka
zdumiewa grzeczny ton po polsku napisanego listu, niemniej nie decyduje
sie na odpowiedz - ma dosc wszystkiego, co ma zwiazek ze Szwajcaria.
Nawet wtedy, gdy wspomina uprzejmosc z jaka sie tam spotkal. Pamieta,
jakie wywarlo na nim wrazenie, gdy w momencie jego zwolnienia w piatek
o 16:30 nie bylo jego kolegow z samochodem i gdy policjant zaproponowal
mu, iz moze go odwiezc do kolegow w Duebbendorfie wiezienna karetka.
W Wilnie czekaja nan nowe problemy. Ukraincy, ktorzy - swiadomie czy
nieswiadomie - oszukali go, nachodza teraz go w trojke. Chca
pieniedzy. Pieniedzy zadaja tez inni uczestnicy calej grupy z Warszawy
i Poznania. Kraza pogloski, ze Mirek ubil wielki interes. Mirek prosi
zatem wladze szwajcarskie o wystawienie zaswiadczenia stwierdzajacego,
ze probki zawieraly cez 137 - chce miec dowod, ze nie jest oszustem, a
w koncu to wlasnie jego 10 tys. dolarow zniklo wraz Tyskiem Baida. Nie
ma zamiaru jego szukac; zna metody mafii zwanej w Wilnie `rekiet'.
Oczywiscie, ze moglby sie mscic, ale on ma zone i dziecko. No i w
koncu - poparzenia, czy nie - trzeba zarabiac na zycie.
Sprzedaje byczki do Polski. Na cle trzeba czekac nieraz calymi dniami,
by zalatwic formalnosci. Stale wiec jest w drodze: do swej matki do
Lublina, by nieco wypoczac, na granice i spowrotem do domu. Boi sie
dlugich tras przebywanych samochodem, boi sie, ze utraci kontrole nad
kierownica. Niemniej cala te droge musi przebyc az czterokrotnie.
Mirek z Basia sa nadal wesola para, urzadzaja przyjecia z szaradami, w
ktorych jedna strona musi odgadnac, co przedstawia druga. W marcu tego
roku ich mieszkanie zostaje powtornie ograbione: tym razem z
telewizora, magnetofonu, telefonu z komputerem oraz z ulubionej zabawki
Mirka - pistoletu 9 mm.
Niemniej zyje. Na poczatku nie idzie do lekarza, bowiem wydaje mu sie,
ze w ten sposob wyda na siebie wyrok. Napelniaja go nadzieja rozmaici
zaprzyjaznieni bioenergoterapeuci udzielajacy mu porad. Wreszcie udaje
sie do pewnego onkologa w Lublinie, ten leczy go laserem; potem inny
lekarz wojskowy pisze nawet o nim publikacje. Nie wystepuja zadne
oparzenia wewnetrzne, a i watroba zdaje sie byc w porzadku. Parametry
krwi zaczynaja sie normalizowac i stopniowo goi sie wielka rana na
piersi - zarasta nowym, zoltawym naskorkiem. Okragla blizna napieta
jest jednak jak beben. Tylko w samym srodku pozostaje otwarta,
krwawiaca rana wielkosci pieciofrankowki, zas jej centrum o rozmiarze
laskowego orzecha stanowi martwica. Ryzyko raka podobno wzrasta.
Niedawno zaproponowano Mirkowi kupno 150 kg uranowych pretow
paliwowych - widzial tylko ich zdjecia. Ale wiecej nie dotknie on nic
trefnego. W oczach widac strach. Dla Mirka wszystko to bylo jak wielki
balon, co nagle pekl.
Przelozyl Jacek Arkuszewski
Copyright Verlag NZZ-Folio, 1993
_______________________________________________________________________
Adach Smiarowski
ESPRIT DE CORPS
===============
Nie trzeba.
Major przesunal mundur w glab szafy. Rzad baretek zniknal za wieszakiem
z jesionka. Biala koszula, ciemny krawat. Garnitur ten co zawsze.
Wypolerowane buty czekaly w lazience.
Dochodzilo poludnie. Major szedl niespiesznie aleja pachnaca swiezym
deszczem. Skrecil w niewielka uliczke, na koncu ktorej klebil sie tlum
i powiewaly choragwie. Harcerze, weterani z opaskami na ramieniu,
zolnierze. Kamery ustawione na platformie tuz przed pomnikiem.
Orkiestra wojskowa z boku, za harcerzami.
Mlody, przejety redaktor krecil sie po placu, sprawdzal kamery i
naglosnienia. Pierwszy samodzielny reportaz. Troche sie pocil.
Przywital sie grzecznie z majorem.
- Czy ma pan przygotowany tekst?
Major patrzyl na harcerzy powiewajacych choragwiami.
- Nie trzeba.
Redaktor nerwowo potarl brode. Szare oczy majora przesunely sie w
strone kamienicy. W otwartej bramie staly dzieci. Redaktor niepewnie
spojrzal na zegarek.
- Zaraz zaczniemy. Juz wszyscy sa.
Orkiestra zagrala. Gdy przeciagly dzwiek trab ustal, dwoch harcerzy
stojacych po obu stronach pomnika zawarczalo na werblach. Wystapil
kierownik szkoly imienia batalionu. Przedstawil krotko historie
oddzialu i szkoly. Poczet sztandarowy wyszedl spoza kamer i ustawil sie
przed pomnikiem.
Major zblizyl sie do mikrofonu. Mial przed soba platforme z
kamerzystami i redaktorem. Wokolo stala mlodziez szkolna, dorosli,
grupki weteranow. Nieopodal stanowiska orkiestry zauwazyl pulkownika.
Stal nieco z boku. Potezna sylwetka w wojskowym szynelu, siwe, krotko
ostrzyzone wlosy.
Major krotkimi zdaniami przypomnial losy porucznika. Wojna, ciezkie
walki, wspolne zadania bojowe, przyjazn. Zginal smiercia zolnierza.
Smiercia, na jaka byl przygotowany. Bez cienia strachu. Przyjal ja
spokojnie i z odwaga. Ich ostatnia wspolna akcja skonczyla sie tu, w
tej bramie.
Major obrocil sie plecami do kamer i podszedl do pomnika. Harcerze
uderzyli w werble. Zdecydowanym ruchem pociagnal za plotno i odslonil
pomnik. Porucznik, naturalnej wielkosci, na kleczkach, w brazie. W
lewej rece karabin, druga podniesiona w niebo. Glowa, odrzucona w tyl
jak przy silnym uderzeniu w plecy. Twarz podobna, ze scisnietymi
ustami i lekko splaszczonym nosem. Major pochylil glowe na chwile,
spojrzal jeszcze raz spokojnie na postac w brazie i odsunal sie na bok.
Zamigotaly flesze. Zagrzmiala orkiestra.
Pulkownik nie ruszal sie ze swego miejsca. Przygladal sie pomnikowi.
Dlugo nie odrywal wzroku od profilu twarzy. Byl obcy, nie tak pamietal
porucznika.
Podszedl major. Przywitali sie. Sucho, jak zawsze. Kilka zdawkowych
uwag.
- Ladny pomnik.
- Tak. Nawet podobny.
- Dosc.
Chor szkolny spiewal piesni patriotyczne. Starannie uczesane dziewczeta
i chlopcy w czapkach gimnazjalnych deklamowali wiersze. Weterani stali
murem, niektorzy mieli lzy w oczach. Zaczeto skladac kwiaty. Gesto
spleciony, duzy wieniec od batalionu harcerze ulozyli u stop
porucznika. Wieniec surowy, zolnierski. Same kwiaty, bez szarfy.
- Nie trzeba.
Tak powiedzial pulkownik.
Tak samo powiedzial wtedy, gdy wydawal ostatni rozkaz dotyczacy
porucznika. Major, przygotowany do akcji, patrzyl mu natarczywie w
oczy.
- Czy nie powinien wiedziec?
- Nie trzeba.
Dobrze. Bardzo dobrze. Istnialo niebezpieczenstwo i pulkownik nie
chcial ryzykowac. Poza tym przyjazn. Dziecinstwo, szkola, wojna wiaza
ludzi.
Orkiestra skonczyla grac. Kamerzysci skladali sprzet. Rodzina
fotografowala sie przy pomniku.
Pulkownik skinal glowa. Odchodzil wolnym, mocnym krokiem. Major widzial
jego plecy znikajace za rogiem. Obrocil sie i spojrzal w strone bramy.
Stala pusta, polotwarta, dzieci rozbiegly sie po ulicy. Przechodzac
zajrzal mimowolnie do srodka. Stad wychodzili.
- Idz pierwszy.
Zachrypial sztucznie. Porucznik obejrzal sie czujnie, skrzywil. Oczy
ich spotkaly sie na moment. Waskie wargi porucznika zacisnely sie w
grymasie. Ale oczy sie smialy. Wyzywajaco. Czy wiedzial? Major zagryzl
wargi do krwi.
- No, idz!
Porucznik otworzyl usta, jakby chcial cos powiedziec. Ale rozmyslil
sie, odwrocil i wyprostowal. Ciemna ludzka sylwetka w jasnym tle bramy.
Jak na strzelnicy.
Zachwial sie po pierwszym strzale, zatrzymal. Glowa opadla mu w
ramiona. Nawet nie staral sie obrocic. Musial wiedziec, musial czuc.
Czy czekal na te chwile od samego poczatku, kiedy sie wylamal i nie byl
juz jednym z nich?
Major przyskoczyl dwa kroki. Strzelil jeszcze raz, z bliska, w
potylice. Dla pewnosci. Porucznik osunal sie na ziemie. Major ujrzal
krwawy profil z zamknietymi oczyma, znieksztalcony kula. Wybiegl brama
z drugiej strony.
Teraz brama tez byla pusta. Major wracal do domu. Ulice wyschly po
rannym deszczu. Pachnialo miastem.
Adach Smiarowski
________________________________________________________________________
Tomek Wilanowski
FUTBOL W AUSTRALII
==================
Temat moze nieco niezwykly jak na polskojezyczna gazete. Mysle jednak,
ze sport to wazna dziedzina zycia (przynajmniej dla tak zapalonego
kibica jak ja :-), a temat moze byc ciekawy zwlaszcza dla czytelnikow z
Australii, choc rowniez i innych. Australia to nie tylko kangury i
Aborygeni, to rowniez sport, ktory w zyciu tego kraju odgrywa calkiem
nieposlednia role. A najpopularniejszym ze sportow jest tutaj, podobnie
jak w wielu innych krajach swiata, futbol.
Australijczycy graja w przynajmniej cztery rozne rodzaje futbolu.
Kazdy z nich jest okreslany przez jego milosnikow jako `footy' i
przedkladany nad inne. Tak duza roznorodnosc, zaskakujaca na pierwszy
rzut oka, jest spowodowana przez naturalne warunki zycia w Australii.
Jest to bardzo pustynny i rozlegly kontynent. Nieliczne miasta zawsze
byly bardzo silnie izolowane od siebie nawzajem przez ogromne
przestrzenie. Ta izolacja jest faktem rowniez i dzisiaj. Przeto
poszczegolne czesci kraju bardzo roznia sie od siebie pod wzgledem
obyczajow i mentalnosci mieszkancow. Te roznice dotycza rowniez
popularnosci roznych sportow.
Futbol australijski (ang. `Australian Football' lub `Australian Rules
Football') jest sportem niezwyklym i unikalnym, uprawianym jedynie w
Australii. Nie przypomina on zadnej innej odmiany futbolu. Gra ta
narodzila sie ponad sto lat temu w srodowisku irlandzkich imigrantow w
Melbourne; pierwszy mecz zostal rozegrany w 1892 roku. Boisko do
futbolu australijskiego jest owalne, pilka jest tez owalna (podobna do
uzywanej w rugby i futbolu amerykanskim). Mozna ja kopac, odbijac reka
(ale nie rzucac!) i kozlowac. Jako bramki sluza cztery tyczki na
krancach boiska. Za kopniecie pilki miedzy srodkowymi (wysokimi)
tyczkami dostaje sie 6 pkt., za kopniecie miedzy zewnetrznymi
(nizszymi) tyczkami - 1 pkt. Druzyny maja po 18 zawodnikow, mecz sklada
sie z czterech kwart po 25 minut. Typowa ilosc punktow zdobywanych
przez druzyne podczas meczu to 70 do 110 pkt.
Ten rodzaj futbolu zrobil wielka kariere w Melbourne i okolicach. Jest
on bardzo popularnym sportem rekreacyjnym i dla mlodziezy, ale istnieje
tez zawodowa liga Australian Football League (AFL). Do calkiem niedawna
wystepowaly w niej jedynie druzyny z Melbourne; jednak intensywna
kampania popularyzujaca ten sport w innych czesciach kontynentu z wolna
zaczyna przynosic skutki. Obecnie AFL zrzesza 15 zespolow, z czego az
10 z roznych dzielnic Melbourne i po jednej z Geelong, Adelaide,
Sydney, Brisbane i Perth. Futbol australijski jest gra szybka,
widowiskowa i emocjonujaca, choc niestety dosc brutalna. W Melbourne
nigdy nie narzeka on na brak kibicow (na zwykly ligowy mecz potrafi
przyjsc 80 tysiecy widzow, w fazie finalowej stadiony zawsze sa pelne).
W innych rejonach Australii (moze za wyjatkiem Adelajdy) nie jest on
jednak juz az tak popularny.
Sezon zawodowej ligi trwa od marca do wrzesnia, mecze sa rozgrywane
wylacznie w weekendy. Po rozegraniu meczow systemem `kazdy z kazdym'
szesc czolowych druzyn awansuje do fazy finalowej. Tutaj juz zazwyczaj
przegrywajacy odpada, co bardzo uatrakcyjnia koncowke rozgrywek, a przy
okazji stanowi skuteczne zabezpieczenie przed `niedzielami cudow'.
Zawsze w historii AFL mistrzostwo zdobywaly kluby melbernenskie; tak
bylo az do zeszlego roku, kiedy to na wypelnionym do ostatniego miejsca
Melbourne Cricket Ground (najwiekszym stadionie kontynentu) Wielki
Final AFL wygrala druzyna z Perth (West Coast Eagles). Jak nietrudno
sie domyslic, spowodowalo to zalobe narodowa w Melbourne.
Czym futbol australijski dla Melbourne, tym liga rugby dla Sydney. Od
razu na poczatku musze wyjasnic, ze istnieja dwie odmiany rugby: rugby
league i rugby union (nie mylic z futbolem amerykanskim! to cos jeszcze
innego). Poza Australia bardziej popularna jest rugby union, ale tutaj
jest ona uwazana za sport raczej amatorski. Wielkie emocje wzbudza
natomiast rugby league. Roznice w przepisach sa niezbyt wielkie, ale
maja ogromny wplyw na sposob gry. Mecz rugby league sklada sie z dwoch
polow po 40 minut, kazda z druzyn ma po 13 zawodnikow na boisku. Sposob
punktacji: 4 pkt. za przylozenie, 2 pkt. za konwersje po przylozeniu, 2
pkt. za gola z karnego i 1 pkt. za gola z gry. Inaczej niz w rugby
union rozgrywa sie `mlyn' (scrum) i wrzut z autu, a licznik `zatrzyman'
(tackles) jest zawsze ustawiony na 6. Brzmi to nader skomplikowanie,
istotne sa skutki takich roznic w przepisach. Otoz rugby league jest
gra mniej atletyczna niz rugby union, bardziej liczy sie tu szybkosc i
technika. Rugby league nie jest wynalazkiem australijskim, gra sie w to
rowniez w innych krajach (jak np. Nowa Zelandia i Anglia), ale tutejsza
zawodowa liga NSW RL (New South Wales Rugby League) ma na pewno
najwyzszy poziom na swiecie. Gra jest nieslychanie emocjonujaca,
ciekawa, jest to moj ulubiony sport (do ogladania). Nie bez znaczenia
dla mnie jest tu fakt, ze Canberra Raiders (druzyna z mojego miasta)
nalezy do poteg w lidze.
NSW RL ma podobnie dluga historie jak AFL, a takze podobne ambicje
ekspansji terytorialnej. Jak dotad, udaje sie to gorzej niz AFL,
wszystkie druzyny grajace w NSW RL pochodza z dwoch wschodnich stanow
Australii: Nowej Poludniowej Walii i Queensland. Na 16 zespolow ligi,
az 11 jest z Sydney, pozostale sa (po jednej) z Newcastle, Wollongong,
Canberra, Brisbane i Gold Coast. Planuje sie przyjecie czterech nowych
druzyn w 1995 roku, a takze ekspansje miedzynarodowa (jednym z nowych
klubow ligi ma byc Auckland Warriors z Nowej Zelandii).
Kalendarz rozgrywek NSW RL bardzo przypomina AFL: sezon trwa od marca
do wrzesnia, mecze sa rozgrywane wylacznie w weekendy. Kibice nie moga
narzekac na brak rozrywek, mozna bowiem spedzic caly dzien na stadionie
nie nudzac sie. W fazie `kazdy z kazdym' rozgrywane sa az trzy mecze
jednego dnia: najpierw mecz juniorow do lat 21 (o 11 rano), potem mecz
rezerw (o pierwszej) a na koncu (o 3 po poludniu) wlasciwy mecz
pierwszych skladow. Po meczu zawsze mozna spotkac sie z zawodnikami,
poprosic o autograf albo po prostu pogadac (przynajmniej tak jest w
`moim' klubie Canberra Raiders). Po zakonczeniu pierwszej fazy
rozgrywek piec najlepszych druzyn wchodzi do finalow. Wszystkie mecze
fazy finalowej tradycyjnie sa rozgrywane na Sydney Football Stadium. W
historii NSW RL tylko trzy razy zdobywaly mistrzostwo druzyny spoza
Sydney, ale zdarzylo sie to w ciagu czterech ostatnich sezonow (czyzby
zmiana warty?). W 1989 i 1990 roku zwyciezyli Canberra Raiders (hura!)
a aktualnie mistrzami (1992) sa Brisbane Broncos.
Najwazniejszym wydarzeniem sportowym roku w Australii nie jest jednak
wielki final ligi rugby. Nie jest nim tez final AFL, ani wielkoszlemowy
turniej tenisowy Australian Open, ani nawet gonitwa o Melbourne Cup.
Jest nim Rugby League State Of Origin! Dla Australii jest on tym, czym
final Super Bowl dla USA. Reguly State Of Origin sa proste: w druzynie
stanu Queensland moga wystepowac jedynie zawodnicy urodzeni w stanie
Queensland, to samo dotyczy druzyny Nowej Poludniowej Walii. Rozgrywane
sa trzy mecze, na przemian w Sydney (stolica Nowej Poludniowej Walii) i
Brisbane (stolica Queensland). Niezapomniana jest atmosfera State Of
Origin, wielkie emocje no i rugby na naprawde najwyzszym swiatowym
poziomie. Wazne jest tez i to, ze w takim meczu kazdy (w tych dwoch
stanach) ma `swoja' druzyne do kibicowania, podczas gdy wielki final
interesuje glownie kibicow dwoch finalistow. Mecze sa zawsze bardzo
wyrownane i bardzo zaciete. State Of Origin rozgrywa sie co roku w
maju, juz od 37 lat, mecze sa grane w poniedzialkowe wieczory (zeby nie
kolidowac z liga). W historii wiecej zwyciestw mial Queensland, ale
przez ostatnie dwa lata panuje Nowa Poludniowa Walia.
State Of Origin okazalo sie tak ogromnym sukcesem, ze rozgrywa sie
mecze wedlug tej formuly rowniez i w innych sportach (m. in. futbolu
australijskim), ale bez wiekszego powodzenia. Jesli kiedykolwiek
bedziesz mial, Czytelniku, szanse obejrzenia transmisji Rugby League
State Of Origin, to obejrzyj: warto! Planuje sie tez wprowadzenie rugby
league do programu igrzysk olimpijskich Sydney 2000 (jesli Sydney wygra
przetarg na ich organizacje). Co ja osobiscie goraco popieram - rugby
league to wspanialy sport.
Trzecim rodzajem futbolu uprawianym w Australii jest rugby union. Jako
sie rzeklo, jest to sport glownie amatorski, nie ma tu zawodowej ligi.
Co lepsi gracze wystepuja wiec w Europie albo RPA. Jest zatem pewna
niespodzianka to, ze Australia jest aktualnym mistrzem swiata w tej
dyscyplinie (wywalczyli ten tytul w 1991 roku, a mistrzostwa sa
rozgrywane co cztery lata). Zdecydowanie warto ogladac mecze State Of
The Union (odpowiednik State Of Origin), chocby dlatego, ze na te
okazje zjezdzaja z zagranicznych zawodowych klubow zawodnicy druzyny
aktualnych mistrzow swiata z kapitanem Davidem Campese na czele.
No i na koniec: soccer, czyli zwyczajna pilka nozna. Podobnie jak rugby
union, jest to ubogi krewny. Istnieje wprawdzie National Soccer League
(NSL), ale jest ona amatorska i opiera sie glownie na klubach
etnicznych, utrzymywanych przez srodowiska imigrantow z Wloch, Grecji,
bylej Jugoslawii itd. Poziom NSL jest bardzo slaby, wszyscy lepsi
gracze wystepuja w ligach europejskich, gdzie niekiedy odnosza spore
sukcesy (np. Ned Zelic gral w tegorocznym finale Pucharu UEFA w barwach
Borussia Dortmund). Popularnosc pilki noznej wyraznie wzrasta, glownie
wskutek ostatnich sukcesow druzyn narodowych (mlodziezowej i
olimpijskiej). Ale na pewno jeszcze bardzo dlugo nie bedzie mogla sie
rownac z rugby league i futbolem australijskim.
Dla mnie najwspanialsza cecha sportu australijskiego jest fakt, ze pod
wieloma wzgledami Australia nie nadaza za `cywilizowana' Europa :-).
Naprawde nie slyszy sie tutaj o handlu meczami, nielegalnym dopingu i
chuliganstwie na stadionach. Nie twierdze, ze te zjawiska w ogole nie
wystepuja, ale z pewnoscia zdarzaja sie one znacznie rzadziej, niz w
Europie. Za mojego pobytu w krainie kangurow nigdy nie bylo zadnych
chuliganskich rozrob na meczach w zawodowych ligach futbolowych
(jedynie w amatorskiej NSL zdarzaly sie bojki miedzy Serbami i
Chorwatami, zaraz po wybuchu wojny w bylej Jugoslawii). Dlatego bez
zadnych obaw chodze na mecze ligi rugby, a nie odwazylbym sie pojsc na
mecz pilkarski w Anglii, Niemczech albo Polsce.
Futbol w Australii jest popularny nie tylko jako sport widowiskowy, ale
rowniez (a moze przede wszystkim) jako sport rekreacyjny. Istnieje
bardzo wiele klubow i lig amatorskich, gdzie gra sie dla zdrowia i
przyjemnosci. Uprawianie sportu jest tu szalenie popularne wsrod ludzi
wszystkich grup wiekowych, dosc powiedziec ze na okolo 17 milionow
Australijczykow az 8 milionow nalezy do klubow i organizacji
sportowych. Jest to wspaniale zaplecze sportu wyczynowego, ale przede
wszystkim pomaga zachowac zdrowie i kondycje do poznej starosci. A
przeciez najwazniejsze, zebysmy zdrowi byli.
Tomek Wilanowski
_______________________________________________________________________
Maciek Cieslak, Jurek Karczmarczuk, Jurek Krzystek
ODPOWIEDZI NA ANKIETE
=====================
Niezaleznie od omowienia wynikow ankiety w dwoch poprzednich numerach
"Spojrzen" uwazamy, ze jestesmy winni Czytelnikom, ktorzy napisali
do nas swoje uwagi, odpowiedz. Ponizej ustosunkowujemy sie do
niektorych z konkretnych uwag, glownie negatywnych (pozytywne
przyjelismy do wiadomosci :-). Calosc podzielilismy na kilka
rozdzialow. Poniewaz ankieta byla anonimowa, podajemy jedynie inicjaly
Autorow poszczegolnych uwag. W paru przypadkach nawet inicjaly zaginely
podczas kilkakrotnej wedrowki listow przez Atlantyk - przepraszamy.
============ Tresc "Spojrzen" ===========
M.K. pisze:
>Bardzo chetnie widzialbym obszerne reportaze na temat obecnej
>sytuacji polityczno-ekonomicznej w Polsce.
Odp. M.C.:
O `Obszernych reportazach na temat obecnej sytuacji polityczno
-ekonomicznej' przy obecnej kondycji tworczej Czytelnikow-Autorow
"Spojrzen" mozna sobie tylko marzyc. Taki reportaz wymaga od piszacego
sporo wysilku i czasu (chocby zebranie informacji), a przy tym daje
mniej satysfakcji niz pisanie np. reportazu z podrozy... Ale, dlaczego
nie sprobowac formy krotkiej np. ukazujacej sedno sprawy `news
analysis'? Zapraszamy!
C.N.:
>Brakuje mi komentarza na temat wydarzen w kraju w minionym tygodniu.
>Byloby dobrze gdyby autorem komentarza byl ktos usilujacy zachowac
>maksimum obiektywizmu a jesli to niemozliwe to aby autorzy regularnie
>sie zmieniali.
(..)
>Robicie dobra robote i dobrze sie was czyta. Okazjonalne wpadki
>to np. przesadna rubasznosc tekstu (...). Oczywiscie
>latwiej komentowac, niz pisac samemu, totez nie bez bicia sie w
>piersi proponuje, aby jako w miare regularny element dolaczyc
>analize wydarzen w kraju - glownie dla okreslenia ogolnego
>trendu: dokad zmierzamy. Opis dyskusji nt. lustracji byl pod tym
>wzgledem znakomity, podobnie nieco bardziej dorazny tekst
>o problemach rolnictwa. Chwala wam za jezyk, wyraznie lepszy
>niz w skadinad ciekawych "Donosach" (a moze brzmicie jakby po
>krakowsku?).
Odp. M.C.:
Aaach, naprawde? Po krakowsku?... Dziekujemy! (W skladzie redakcji
mamy dwoch krakusow, dwoch warszawiakow i jednego gdanszczanina zza
Buga).
Myslelismy juz od dawna o dolaczeniu wlasnie takiego `regularnego
elementu', zdajac sobie sprawe, ze zaczepienie o aktualnosc, (i
polityke) ozywia pismo, dodaje nerwu i numery nie sa jak z konserwy. Na
poczatku miala to byc tylko analiza wiadomosci, w dwu czlonach: glowa -
wybor wiadomosci dotyczacych tego jednego (max. - 2) waznego wydarzenia
tygodnia i odwlok - komentarz. Wszystko po to, by uporzadkowac
wiadomosci, ktore czytelnik otrzymuje glownie za posrednictwem
"Donosow" i ktore maja forme a la CNN. Pomysl przybral ksztalt
rubryczki Dostrzezone-Rozwazone, ktora ukazywala sie jeszcze do
niedawna. Niestety... zabraklo dopingu, temat zwiadl, autor z czasem
zaczal ziewac, az w koncu zasnal.
Do Ciebie Czytelniku: Jesli masz odrobine ochoty (i entuzjazmu),
by zastanowic sie nad nowa forma regularnego ozywiania Spojrzen
aktualna polityka to serdecznie zapraszam do wspolpracy. Ankieta jasno
pokazala, ze zapotrzebowanie na tego typu `tworczosc' jest niemale...
Czekam na sygnal: cieslak@ddagsi5.bitnet.
C.J. sugeruje:
> Ach, jeszcze jedna sugestia, mniej polityki prosze...
Odp. M.C.:
.. to tylko jeden zagubiony glos :-)
============ Dobor tekstow =============
J.H. pisze:
>Po "Spojrzeniach" spodziewam sie raczej analizy niz podawania faktow -
>te ostatnie mam z "Donosow" czy tez "Dyrdymalek". Licze na
>zroznicowane opinie, np. dwa artykuly na ten sam temat, ale polemiczne.
Odp. J.K-ek:
Jest to rowniez nasze zamierzenie. Tym niemniej do napisania dwu opinii
na temat tego samego artykulu potrzeba dwoch Autorow i to jeszcze ze
soba umowionych. Trudne do przeprowadzenia.
D.M. pyta:
>Jak sobie uregulowalicie sprawe przedrukow z prasy? Czy nie
>potrzebujecie na to zgody redakcji?
Odp. J.K-ek:
>Nie mamy zgody. Postepujemy tak samo, jak wiele polskich czasopism,
>ktore przedrukowywuja pelne artykuly z zagranicznej prasy bez pytania
>o pozwolenie. Idealem naszym zreszta jest nie przepisywanie artykulow,
>lecz przytaczanie obszernych fragmentow wraz z komentarzami. Ale to
>znowu zalezy od potencjalnych Wspolpracownikow, ktorym musialoby sie
>chciec.
(..) pisze:
>Wydaje mi sie, ze ostatnio brakuje Wam materialow. Moglibyscie
>przedrukowywac cos z tygodnikow krajowych. Bron Boze nie zakonczcie
>redagowania Spojrzen !
Odp. J.K-ek:
Na razie jakos ciagniemy. Jesli chodzi o przedruki - patrz wyzej.
W obecnej chwili jest coraz wiecej mozliwosci czytania pelnych
artykulow z prasy krajowej na sieci, wiec przedruki takie traca
pomalu sens. Jesli cos bedziemy przedrukowywac, to artykuly nie
tyle aktualne, co poruszajace (w naszym odczuciu) specjalnie
istotne tematy.
(..) pisze:
>Fascynujace dla mnie sa zawsze spojrzenia obcokrajowcow po pobycie w
>Polsce. Inny punkt widzenia, inne podejscie do spraw zwykle powoduje
>bardziej obiektywne spojrzenie na rozne sprawy.
(...) podobnie:
>Wiele ludzi podrozuje i moze sie podzielic swoimi wrazeniami z
>egzotycznych czesto miejsc (np Polska). Czemu nie publikowac wiecej
>takich felietonow, one latwo sie czytaja i sa czesto ciekawe.
T.G. ocenia:
>Plusy:
>wywiady (np. ostatni z Rutkiewicz), opracowanie na temat zwojow z
>Qumran, esej o Majorze (wiecej na temat Pom. Alt. panowie!!!),
>reportaze z podrozy do Polski ( NIE do innnych krajow!!! ), wywiad z
>czlowiekiem z Parasola, ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
M.B. z Polski - ciekawy glos:
>Podejrzewam, ze bedzie to malo ciekawe dla moich rodakow poza
>granicami, ale jak pytacie to odpowiadam: najbardziej mi odpowiadaly
>wspominki z podrozy zamieszczone w numerach wakacyjnych. Oczywicie
>wiaze sie to z zamknieciem przez wiele lat w ramach panstwa, a i teraz
>brak srodkow finansowych na wojaze, ktore mi sie od wielu lat snia po
>nocach. Stad temat ten jest najblizszy memu sercu. Dlatego tez takich
>tekstow pragne najbardziej.
Odp. J.K-ek:
Jak widac z powyzszej kolekcji, gatunek reportazu z podrozy, zwany
popularnie travelogiem cieszy sie powodzeniem i zainteresowaniem. Swego
czasu ukazywalo sie ich u nas sporo. Nie ma zgody, czy maja to byc
reportaze z Polski, czy z innych krajow, wiec bedziemy zachecac do obu
wersji. Z tym, ze do Polski jezdzi sie w tej chwili na tyle czesto, ze
nie jest latwo napisac cos naprawde oryginalnego i mogacego zaciekawic
innych.
(..) zyczy sobie:
>Mogloby byc wiecej tematyki kulturalnej.
Pelna zgoda i znowu zalezy to od Autorow.
T.G. sugeruje:
>Chcialbym widziec recenzje ciekawych polskich nowych ksiazek.
>Rozrywki? Przepisy? Chyba nie tu. Szkoda miejsca.
Odp. J.K-ek:
Ach, pewnie ze i my bysmy chcieli to pierwsze! Ale kto napisze?
Co do drugiego: rozrywek u nas chyba niewiele. Przepisy kulinarne
to natomiast idiosynkrazja co najmniej dwu redaktorow "Spojrzen",
ktorzy kuchnie traktuja jako cos duzo wazniejszego od samego
jedzenia, bo w kontekscie ogolnokulturowym. Idea "Spojrzen" wyklula
sie zreszta nad polmiskiem ostryg i butelka szampana w Normandii.
============== Jezyk "Spojrzen" ================
J.M. krytykuje:
>W Waszym pismie razi mnie i nie tylko mnie ton. Z braku lepszego slowa
>powiem, ze jestescie jacys tacy `sieriozni', troche brak Wam chyba
>dystansu do tego, co robicie. Z drugiej strony niektore artykuly w
>zamierzeniu dowcipne wcale nimi nie sa. Przyklady: Blady swit z twarza
>Johna Browna z Nr. 50 i caly cykl o jezyku w wacie.
>Kilku moich kolegow (mlodszych) w ogole nie chce Was czytac. Dziwi
>mnie to, bo sadze, ze sami jestescie mlodzi i powinniscie trafiac
>raczej do nich, a nie do starcow takich jak ja.
W.T. pisze:
>Niestety obecnie wiekszosc artykulow jest tak nudnych i dlugich ze juz
>nie da sie tego czytac na ekranie wiec zmuszony jestem do drukowania.
>Chcecie byc kochani swietsi od papieza (politicaly correct). Podajecie
>kaszke manne zamiast bigosu. Niby to lepsze do strawienia, ale trudne do
>przelkniecia.
>Nie robcie numerow na sile. Nikt od was nie wymaga stalej objetosci.
>Jak jest tylko jeden artykul, niech bedzie tylko jeden, a dobry!
>Nie przepisujcie prasy krajowej! Artykuly z gazet i tygodnikow sa za
>dlugie na czytanie z ekranu.
>Darujcie sobie poezje! Polskie wiersze bez ogonkow, czytane z komputera
>w czasie przerwy obiadowej to jak calowanie dziewczyny przez telefon.
>Piszcie krocej i do rzeczy! Wiecej werwy!
Odp. J.K_uk
Tak, jest w powyzszych uwagach sporo racji. Niestety to wygladzanie
jezyka i eliminowanie ewentualnych sporow, zanim powstana, jest
koniecznoscia, gdyz alternatywa jest niesmak. Jestesmy juz poparzeni.
Po artykule o Foedrowitzu i polskiej kolaboracji z hitlerowcami
dostalismy jeden list polemiczny, ktory odrzucilismy, gdyz sprowadzal
sie do zwyzywania Foedrowitza i mnie i do zarzucania wszystkim zlej
woli. Byl i przypadek lagodniejszy: opis podrozy do kraju i raczej
ostra opinia o charakterze naszych ziomkow, np. braku tolerancji.
Reakcja byl dosc oburzony list Czytelnika zarzucajacy wlasnie brak
tolerancji Autora, na co Autor wysmial Czytelnika w sposob niezbyt
nadajacy sie do druku. Podobne przyklady mozna mnozyc. Problem w tym,
ze kazdy zada owego dystansu od innych, ale sam natychmiast go traci,
jesli tylko sprawa zahacza o jego samego.
En bref: nie mamy zamiaru posredniczyc w zadnych pyskowkach choc
oczekujemy ciagle na pelnokrwiste, moze nawet i zlosliwe, ale
eleganckie reakcje ze strony Czytelnikow. To Wy jestescie
odpowiedzialni za te nude w rownym stopniu co my. Jesli Wam sie to
stwierdzenie nie podoba, to prosze o danie mi odporu. Zlosliwie, ale
elegancko. Do roboty! Wiecej werwy!
W sprawie dowcipu: jak wiadomo, jest to sprawa wzglednego odczucia oraz
nastawienia. Najgorzej jest gdy oczekuje sie dowcipu, gdy np. w
towarzystwie znajduje sie kawalarz, ktory ciagle wszystkich rozsmiesza,
a tu nagle mu sie nie chce... Wiec pragne oficjalnie zawiadomic
zainteresowanych, ze "Jezyk w wacie" wcale nie mial byc smieszny tylko
straszny.
=========== Sprawy techniczne ==============
D.M. sugeruje:
>Moze warto rozpowszechniac Spojrzenia takze w formie drukowalnej (tj.
>bardziej reprezentacyjnej), np. jako zbior PostScript, gdzie przeciez
>mozna umiescic grafike, itp. Ale to chyba jest tylko mozliwe w
>warunkach komercyjnych -- kto na to ma czas.
Podobnie pisze D.Cz.:
>Mile widziana bylaby wersja postscript (lub chociazby zrodlowy plik
>do TeX lub LaTeX), rozsylana albo dostepna przez ftp na tiranie.
>A moze daloby sie zrobic cos podobnego do programu Michala Prussaka
>drukujacego DONOSY.
Odp. J.K-ek:
Do niedawna nie mielismy mozliwosci technicznych. Obecnie takie
mamy, ale pozostaje sprawa czasu. Nie ukrywam, ze z zazdroscia
spogladam na PostScriptowe numery "Pigulek", zrobione absolutnie
profesjonalnie, ale "Pigulki" maja duzo dluzszy cykl wydawniczy od nas.
Sprobujemy zrobic niedlugo kilka probnych numerow PostScriptowych. Byc
moze (musimy sprawdzic) spowoduje to zmniejszenie ilosci stron
papieru zajmowanych przez "Spojrzenia" w druku, na co rowniez
slyszelismy skargi.
________________________________________________________________________
Redakcja "Spojrzen": spojrz@k-vector.chem.washington.edu
Adresy redaktorow: krzystek@u.washington.edu (Jurek Krzystek)
zbigniew@engin.umich.edu (Zbigniew J. Pasek)
karczma@univ-caen.fr (Jurek Karczmarczuk)
bielewcz@uwpg02.uwinnipeg.ca (Mirek Bielewicz)
stale wspolpracuje: cieslak@ddagsi5.bitnet (Maciek Cieslak)
Copyright (C) by Jurek Krzystek 1993. Copyright dotyczy wylacznie
tekstow oryginalnych i jest z przyjemnoscia udzielane pod warunkiem
zacytowania zrodla i uzyskania zgody autora danego tekstu.
Poglady autorow tekstow niekoniecznie sa zbiezne z pogladami redakcji.
Numery archiwalne dostepne przez anonymous FTP i gopher, adres:
(128.32.162.54), directory:
/pub/polish/publications/Spojrzenia.
____________________________koniec numeru 82____________________________