______________________________________________________________________
___
__ ___ ___ _ ___ ____ | _| _ _ _ ___
/ _|| || | | || | |_ || |_ | \ | || || |
/ / | | || | | | || | | / / | _| | \| || || | |
_/ / | _|| | | _| || \ / /_ | |_ | |\ || || |
|__/ |_| |___|| | ||_|\_\|____||___| |_| |_||_||_|_|
|___|
_______________________________________________________________________
Poniedzialek, 24.02.1997 ISSN 1067-4020 nr 139
_______________________________________________________________________
W numerze:
Tadeusz K. Gierymski, Jurek Krzystek
- Fateful Error / Mr. "X"
Aleksandra Omirska, Tadeusz K. Gierymski, Wlodek Holsztynski
- Trojglos o Lesmianie
Lucjan Feldman, Tadeusz K. Gierymski - Baranczaka nigdy za duzo
_______________________________________________________________________
Tadeusz K. Gierymski
Mr. "X" protests NATO expansion.
A FATEFUL ERROR
===============
George F. Kennan, famous Mr. "X" of decades ago, argues against NATO
expansion February 5, 1997, NYT.
He states:
In late 1996, the impression was allowed, or caused, to become
prevalent that it had been somehow and somewhere decided to
expand NATO up to Russia's borders. This despite the fact that
no formal decision can be made before the alliance's next summit
meeting, in June.
The timing of this revelation -- coinciding with the Presidential
election and the pursuant changes in responsible personalities in
Washington -- did not make it easy for the outsider to know how or
where to insert a modest word of comment. Nor did the assurance given
to the public that the decision, however preliminary, was irrevocable
encourage outside opinion.
He hopes that it's still not too late to promote the view, not only
his, but that of others with extensive and more recent than his
experience in Russian matters, that
expanding NATO would be the most fateful error of American
policy in the entire post-cold-war era.
He reminds us:
Such a decision may be expected to inflame the nationalistic,
anti-Western and militaristic tendencies in Russian opinion; to
have an adverse effect on the development of Russian democracy;
to restore the atmosphere of the cold war to East-West relations,
and to impel Russian foreign policy in directions decidedly not
to our liking. And, last but not least, it might make it much more
difficult, if not impossible, to secure the Russian Duma's
ratification of the Start II agreement and to achieve further
reductions of nuclear weaponry.
In his view it's
... of course, unfortunate that Russia should be confronted with
such a challenge at a time when its executive power is in a state
of high uncertainty and near-paralysis.
And it is doubly unfortunate considering the total lack of any necessity
for this move.
Given, he says,
all the hopeful possibilities engendered by the end of the cold war,
why
should East-West relations become centered on the question of who
would be allied with whom and, by implication, against whom in some
fanciful, totally unforeseeable and most improbable future military
conflict?
While he, given the circumstances, wishes success to the talks NATO has
with the Russian authorities to make
...the idea of expansion tolerable and palatable to Russia,
he draws our attention to the inference a careful reader of the Russian
press must make. It is that
neither the public nor the Government is waiting for the proposed
expansion to occur before reacting to it.
Russians are little impressed with American assurances that it
reflects no hostile intentions. They would see their prestige
(always uppermost in the Russian mind) and their security interests
as adversely affected.
Agreeing that the Russians would have to accept "a fait accompli" of
NATO expansion, he says:
But they would continue to regard it as a rebuff by the West and
would likely look elsewhere for guarantees of a secure and hopeful
future for themselves.
Acknowledging the difficulty of changing
... a decision already made or tacitly accepted by the alliance's
16 member countries,
he reminds us that
... there are a few intervening months before the decision is to be
made final;
and hopes that
... perhaps this period can be used to alter the proposed expansion
in ways that would mitigate the unhappy effects it is already
having on Russian opinion and policy.
George F. Kennan is professor emeritus of historical studies at the
Institute for Advanced Study. He was a diplomat occupying various
posts in several countries, amongst them an US ambassadorship in
Moscow.
Perhaps someone could remind us of the role he played in helping the
Truman administration to formulate the policy of "containment" of
the USSR. He later advocated withdrawal of the U.S. forces from
Western Europe, and of the Soviet forces from the satellite countries.
tkg
-----------------------------------------------------------------------
Jurek Krzystek
Mr. 'X'
=======
W slad za Tadeuszem przywoluje streszczenie fragmentow ksiazki
Krystyny Kerstenowej w tlumaczeniu na angielski: "The Establishment
of Communist Rule in Poland, 1943-1948" (Berkeley: University of
California Press, 1991). Wybralem te fragmenty, w ktorych pojawia
sie nazwisko George'a Kennana, charge d'affaires, pozniej ambasadora
USA w Moskwie, jeszcze pozniej doradcy prezydenta Trumana.
Pierwszy raz nazwisko Kennana wystepuje z okazji wizyty Mikolajczyka
w Moskwie po wybuchu Powstania Warszawskiego, w sierpniu 1944.
Pisze o ekipie Mikolajczyka Kennan:
They were, in my eyes, the doomed representatives of a doomed
regime, but no one could be so brutal as to say this to them.
W tym samym pamietniku przy dacie 1 sierpnia pisze Kennan o gwarancjach
i obietnicach Aliantow wobec Polski, ktora uwazal juz za calkowicie
stracona:
But I also knew that entirely regardless of present intentions
the force of circumstances would eventually transform such an
agreement from a charter into a harness for the Poles; that
Russians in the long run, would be no more inclined at present
than they were 3 hundred years ago to accept the contradiction
of the grant to Poland of rights which were not yet given in
Russia, that Russian conceptions of tolerance would not go far
beyond those things with which Russians were themselves familiar;
that the Russian police system would inevitably seep into Polish
life unless sharp measures were taken on the Polish side to
counteract it. And that such countermeasures would inevitably
be deemed provocative and anti-Russian in Moscow. I knew, in
short, that there is no border zone of Russian power. The
jealous and intolerant eye of the Kremlin can distinguish,
in the end, only vassals and enemies; and the neighbors of
Russia. If they do not wish to be the one, must reconcile
themselves to being the other.
Kennan ocenial polityke amerykanska wobec rzadu polskiego jako
pusta i nic nie wnoszaca. Tak pisal:
And I wished that instead of mumbling words of official optimism
we had had the judgment and the good taste to bow our heads
in silence before the tragedy of a people who have been our
allies, whom we have helped to save from our enemies, and
whom we cannot save from our friends.
W zadnym momencie po wybuchu Powstania intencje sowieckie nie staly sie
bardziej jasne, niz wtedy, kiedy Alianci poprosili o prawo ladowania
swych samolotow na lotniskach sowieckich. Nie ulegalo watpliwosci, ze
odmowa Stalina udzielenia prawa do ladowan wykraczala daleko poza
stosunek do samego Powstania. Aktualny ambasador USA w Moskwie,
Harriman, uwazal, ze ustapienie Sowietom bedzie rownoznaczne
calkowitej kapitulacji. Kennan postulowal grozbe calkowitego
zaprzestania pomocy wojskowej dla ZSRR. W koncu nie uczyniono nic,
w mysl zasaday, ze, jak napisal pozniej Bohlen, Polsce by to nie
pomoglo, a znakomicie zaszkodzilo by innym negocjacjom.
Przeskakujemy teraz do wiosny i lata 1945, po zakonczeniu dzialan
wojennych w Europie. Polityka USA wobec Polski w tym czasie jest
juz tylko proba ratowania twarzy przy pomocy mozliwie najlepszych
pozorow. Taki cel miala np. misja Henry'ego Hopkina do Moskwy.
Wedlug jego instrukcji, problem Polski mial byc zalatwiony "w
duchu wspolpracy sojuszniczej z czasow wojny". George Kennan nie
zgadzal sie z ta polityka, proponujac podejscie biorace pod uwage
ewidentna juz rywalizacje dawnych sojusznikow. 13 maja tak
telegrafowal z Moskwy:
We are never going to have at this juncture anything like a
free Poland. In the face of this situation, our position
today is a clear one on which we can safely rest our case.
If we join with Russians in cooking up some facade government
to mask NKVD control (and that is all they would agree to
today) and then help them to put it across by recognizing
it and sending our representatives there to play their part
in the show, all the issues will be confused, and we shall
have tacitly given the stamp of approval to the tactics which
were followed by the Russians in March and April in connection
with the work of the Commission [Molotov, Harriman, Clark Kerr].
Kennan byl glownym architektem polityki, do ktorej przekonal w
koncu Trumana. Byla to polityka nieinterwencji, przy jednoczesnym
braku akceptacji dla 'faits accomplis'. 27 pazdziernika 1945 Truman
deklarowal:
By the combined and cooperative action of our war Allies, we shall
help the defeated enemy states establish peaceful, democratic
governments of their own free choice... We shall refuse to
recognize any government imposed on any nation by the force
of any foreign power. In some cases it may be impossible to
prevent forceful imposition of such a government. But the
United States will not recognize any such government.
Zmiana polityki amerykanskiej nie byla natychmiastowa. Przez caly rok
1945 i czesc 1946 charakteryzowal ja konflikt pomiedzy reprezentantami
polityki ugodowej, w mysl wspolpracy sojuszniczej, a tymi, ktorzy
postulowali przeciwdzialanie ekspansji i agresji ZSRR. W raporcie dla
Trumana, datowanym na wrzesien 1946, Clark M. Clifford, jego specjalny
doradca, stwierdzal jasno, ze polityka Roosevelta majaca na celu
ustanowienie systemu zbiorowego bezpieczenstwa z udzialem ZSRR,
spalila na panewce. Podczas gdy Zachod raz za razem ustepowal
w imie kompromisu,
In any matter deemed essential to the security of the Soviet
Union, Soviet leaders will prove adamant in their claims and
demands. In other matters they will prove grasping and
opportunistic, but flexible in proportion to the degree
and nature of resistance encountered.
Z takich pogladow wyrosla Doktryna Trumana. Jednym z jej glownych
tworcow byl George Kennan, ktory w 1947 roku opuscil placowke w
Moskwie i zostal szefem nowo powolanego Sztabu Planowania
Politycznego (Policy Planning Staff) przy Departamencie Stanu. Jego
artykul "The Sources of Soviet Conduct", opublikowany w lipcowym numerze
"Foreign Affairs" pod pseudonimem "X", zostal ogolnie uznany za
wezwanie do polozenia tamy ekspansji sowieckiej. Analizujac
polityke ZSRR Kennan stwierdzal:
In the light of the above, it will be clearly seen that the Soviet
pressure against the free institutions of the western world is
something that can be contained by the adroit and vigilant
application of counterforce at a series of constantly shifting
geographical and political points corresponding to the shifts
and manoeuvres of Soviet policy...
Tak mowil zas Truman 12 marca 1947, formalnie oglaszajac swa doktryne:
The peoples of a number of countries of the world have recently
had totalitarian regimes forced upon them against their will.
The Government of the United States has made frequent protests
against coercion and intimidation, in violation of the Yalta
agreement, in Poland, Rumania, and Bulgaria. I must also state
that in a number of other countries there have been similar
developments (...)
At the present moment in world history nearly every nation must
choose between alternative ways of life... I believe that it must
be the policy of the United States to support free peoples who
are resisting attempted subjugation by armed minorities or by
outside pressures.
Pierwszym zastosowaniem Doktryny Trumana miala byc ingerencja USA w
sprawy Grecji i Turcji, opuszczonych przez Wielka Brytanie. Nastepnym
zas Plan Marshalla, czyli ogloszony 5 czerwca 1947 plan pomocy
amerykanskiej dla Europy.
(JK)
_______________________________________________________________________
Aleksandra Omirska
Tadeusz w "Spojrzeniach" 137 przypomnial o rocznicy urodzin Boleslawa
Lesmiana, 22 stycznia.
Przegladajac kilka ksiazek z wierszami Lesmiana, z mysla o napisaniu
o metodach "uszlachetniania" jego tworczosci przez
jezykoznawcow, natknelam sie na wiersz, ktorym zadebiutowal -
"Sekstyny", w ksiazce "Lesmian Poezje Zebrane", opracowanej przez
Aleksandra Madyda, wyd.II, poprawionym i uzupelnionym; ALGO Torun 1995;
ISBN 83-903520-3-6. W I wydaniu "Lesmian Poezje Zebrane", w nocie od
wydawcy, napisano (pazdziernik 1993):
"Zamiarem wydawcy "Poezji Zebranych" bylo zgromadzenie w
obrebie jednego woluminu wszystkich opublikowanych dotychczas
tekstow poetyckich Lesmiana. Po raz pierwszy w wydaniu
ksiazkowym ukazuje sie zatem odnaleziony przez Andrzeja Wanata
wiersz "Sekstyny" -- prawdopodobny debiut autora "Dziejby
Lesnej"."
SEKSTYNY
Cudny usmiech namietnie w usta cie cal/owal/!...
Wietrzyk chwycil/ go w locie, otulil/ ramieniem,
W podszeptach harmonijnych razem z nim falowal/
I na rozy ten usmiech zl/ozyl/ z lekkim drzeniem!...
Roza myslac, ze czary do niebios ja niosa,
Rozczulona pl/akal/a perl/ami i rosa...
***
Po bl/ekicie twych oczu chmurki l/ez przemknel/y!...
Wietrzyk skrzydl/em powiewnym srebrne chmurki traca
I kol/ysze je cicho, by we snie spoczel/y,
I znow skl/ada na rozy, co czekal/a drzaca...
A roza, sl/yszac dzwieczne tesknych smutkow echa,
Zachwycona -- o! dziwy! -- roza sie usmiecha!...
"Wedrowiec" 1895 nr 50
***
"Prawdopodobny debiut"? Tak, jesli mowi sie o Lesmianie i o jego
tworczosci slowo "prawdopodobny" jest czesto uzywane. Czarodziejska,
symboliczna poezja i jej enigmatyczny autor... Bezspornym faktem jest,
ze Lesmian zadebiutowal wierszem "Sekstyny" w 1895 roku, opublikowanym
w "Wedrowcu".
Ale czy jest to wlasnie ten debiutancki wiersz Lesmiana? Jacek Trznadel,
ktory opracowal i wydal najobszerniejszy dotad zbior wierszy Lesmiana,
w 1965 roku nakladem Panstwowego Instytutu Wydawniczego "Poezje"
(dziesiec lat pozniej wznowione w serii "Biblioteka Klasyki Polskiej i
Obcej") nie umiescil tam tego wiersza.
Aleksandra
-----------------------------------------------------------------------------------
Tadeusz K. Gierymski
Boleslaw Lesmian - III
======================
Poruszyla juz Ola Omirska sprawe pierwszego wiersza Lemiana: kiedy, gdzie,
i ktory to byl wiersz. Podajac, ze to "Sekstyny", pytala jednak:
Ale czy jest to wlasnie ten debiutancki wiersz Lesmiana?
i przypominala, ze:
Jacek Trznadel, ktory opracowal i wydal najobszerniejszy dotad
zbior wierszy Lesmiana, w 1965 roku nakladem Panstwowego Instytutu
Wydawniczego "Poezje" (dziesiec lat pozniej wznowione w serii
"Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej") nie umiescil tam tego wiersza.
Trznadel pisal o tym we Wstepie do "Poezji Wybranych" Lesmiana z 1991 r.
tak:
Lesmian debiutowal prawdopodobnie w roku 1895,
wierszem ogloszonym w "Wedrowcu" Podpisuje go
jeszcze Lesman, ale od roku 1897 wiersze jego
nosza juz nazwisko Lesmian.
Wedlug legendy nazwisko to mial poddac poecie
Franciszek Fiszer, filozof i dowcipnis, znana
postac w cyganerii warszawskiej, z ktorym laczyla
poete przyjazn. Wedlug innej - prawdopodobniejszej
- wersji podsunal mu ten pseudonim jego kuzyn,
znany poeta Mlodej Polski, Antoni Lange.
Milosz stwierdza beztrosko, ze Lesmian "wiersze zaczal publikowac w roku
1896, niekiedy takze po rosyjsku".
Wspomnialem mlodosc Lesmiana na Ukrainie i jej wplyw na jego poezje. Juz
okolo 1901 r. zdaje sie on byc w Warszawie, a w 1903 r. wyrusza w
podroz do Francji, zatrzymujac sie na dluzszy czas w Monachium, gdzie
byla spora polska kolonia artystyczna. W Paryzu, gdzie przebywal do roku
1906, zeni sie z malarka Zofia Chylinska, z ktora mial corki, Marie
Ludwike i Wande.
Popieral Lesmiana i drukowal jego wiersze w swej "Chimerze" slawny
"Miriam" (Zenon Przesmycki), propagator symbolizmu w Polsce. Program
"Chimery" i sam Przesmycki
[...] wywra niewatpliwie wplyw na Lesmiana tak w
sensie swoistych powiazan poety z symbolizmem, jak
i roznorodnych innych cech,
pisze Trznadel. A tak Milosz o wczesnej poezji Lesmiana:
W calym swoim manieryzmie wczesnej fazy byl on
niewatpliwie poeta Mlodej Polski; nie mozna
powiedziec, aby kiedykolwiek porzucil ten styl, ale
stopniowo, na drodze lingwistycznych eksperymentow
wypracowal swoj wlasny jezyk. Tak wiec mial istotne
powody, aby nie spieszyc sie z wydawaniem ksiazek.
"Sad rozstajny" (1912) i "La/ka" ukazywaly go jako
poete, ktorego trudno bylo porownac do kogokolwiek z
jego wspolczesnych. "Napoj cienisty" (1936) i "Dziejba
lesna" (wydana posmiertnie) ukazaly sie w czasie,
kiedy Lesmiana uwazano za przezytek Mlodej Polski,
wskutek tego, ze nowe techniki przyciagaly uwage
czytelnikow. Prawdziwe uznanie oryginalnosci Lesmiana
przyszlo dopiero pod koniec lat piecdziesiatych i w
latach szescdziesiatych.
Podany w poprzedniej czesci wiersz "Las" byl z "Sadu rozstajnego". Oto
inne wiersze z tego zbioru.
W SLONCU
Jastrze/bi sledza/c lot,
Jezioro cisze/ wdycha.
Zwiesza sie/ poza plot
Spylona rozwalicha.
W kaluzy, sladem kol
Porysowanej w zloby,
Tkwi oblok, brzozy pol
I ge/si rdzawe dzioby.
Od sztachet, snuja/c kurz
Na trawy i na chwasty,
Sloncem pocie/ty wzdluz
Upada cien pasiasty...
Trzeba mi grodzic sad,
Trzeba mi zboze mlocic!
Przyszedlem na ten swiat -
I nie chce/ go porzucic!...
***
Slowo 'rozwalicha' nie istnieje w moich slownikach. To cos jest
spylone i zwiesza sie poza plot - czyzby roslina? Czy jest to przyklad
jakiegos dialektyzmu, jakiejs stylizacji jezykowej, podkreslenie
"ludowosci" wiersza?
VI
W parowie, pod leszczyny rozchelstanym cieniem,
Spadly z nieba bezwolnie wraz z poranna/ rosa/ --
Drzemie Bog, w macierzankach polegly na wznak.
Dno parowu rozkwita pod jego brzemieniem.
Biegne/ tam, mokre trawy czesza/c stopa/ bosa/,
Schylam sie/ nad drzemia/cym i mowie/ don tak:
"Zbudz sie/, ty -- ptaku senny! Ty -- cmo wielkanocna,
Co zmartwychwstajesz pilnie, by leciec w slepote/
Swiatel gwiezdnych, gdzie w mroku spala sie/ twoj czar!
Zbudz sie/! Slonce juz wstalo! Niech twa dlon wszechmocna
Zrywa kwiaty te same, com we wlosy zlote
Mej dziewczynie zaplatal, jak twoj z nieba dar!
Zbudz sie/! Pierwszego szczygla zapytaj o droge/
Do chaty, gdzie po nocach przez okiennic szpary
Smiech moj i me nadzieje patrza/ w wonny swiat!
Pojdziem razem! Ramieniem wlasnym cie/ wspomoge/!
Pokaze/ ci sny nasze i nasze moczary --
I slonce w oczach ptakow, zapatrzonych w sad!...
Tak don mowie/ -- i dlonia/, wycia/gnie/ta/ me/znie
Nad nim, jak nad zwalona/ od uderzen brama/,
Trafiam na jego ku mnie wycia/gnie/ta/ dlon!
I zgaduje/ -- oczyma wodza/c widnokre/znie --
Ze on do mnie z parowu modlil sie/ tak samo,
Jak i ja -- nad parowem -- modlilem sie/ don!...
***
cdn
tkg
---------------------------------------------------------------------
Wlodzimierz Holsztynski
Milosz jest dla mnie wielkim czlowiekiem i poeta, ktorego
poglady sa mi bliskie. Ale jakby mial pewna wade emocjonalna.
Mam wrazenie, ze nie ma sympatii dla ludzi i swiata. Zdaje
sie, ze mozna to wyczytac z jego wierszy, choc teraz boje
sie to stwierdzic. Mialem jednak z pewnoscia to wrazenie,
z jego ksiazeczki o haiku -- tak bardzo chce byc obiektywnym
i wolnym od wszelakiego sentymentalizmu, ze robi wrazenie
braku zdolnosci do podziwiania. Tak samo odczuwam w tym
wypadku. Strach "sprzeczac sie" z Miloszem, ale podobienstwa
Lesmiana z mloda Polska wydaja mi sie czyms przypadkowym
i powierzchownym. Mam na mysli, ze Lemian mogl wystartowac
z dowolnej bazy i tak szybko sie od niej oderwac, by az trudno
bylo skojarzyc, ze uzyl czegos akurat z tego a nie innego stylu.
Milosz jednak dopatruje sie w takim przypadkowym zwiazku czegos
zasadniczego. A fantastyczne zrozumienie i wyczucie poezji
przez Lesmiana nazywa "lingwistycznymi eksperymentami" i
"wlasnym jezykiem", niepotrzebnie umniejszajac geniusz Lesmiana.
Sa poeci, ktorzy rzeczywiscie tworza swoj odrebny jezyk,
sila rzeczy cos na ogol o malych rozmiarach. Natomiast konstrukcje
Lesmiana sa przepieknie zintegrowane z jezykiem polskim i na mnie
zupelnie nie robia wrazenia jakiejs odrebnej wioski jezykowej.
"Sad rozstajny" (1912) i "La/ka" ukazywaly go jako
poete, ktorego trudno bylo porownac do kogokolwiek z
jego wspolczesnych. "Napoj cienisty" (1936) i "Dziejba
lesna" (wydana posmiertnie) ukazaly sie w czasie,
kiedy Lesmiana uwazano za przezytek Mlodej Polski,
wskutek tego, ze nowe techniki przyciagaly uwage
czytelnikow. Prawdziwe uznanie oryginalnosci Lesmiana
przyszlo dopiero pod koniec lat piecdziesiatych i w
latach szescdziesiatych.
Tu Milosz brzmi znacznie przychylniej, ale ciagle
polgebkiem. Byc moze gdzie indziej wyraza sie
o Lesmianie z wiekszym entuzjazmem.
W SLONCU
Jastrze/bi sledza/c lot,
Jezioro cisze/ wdycha.
Zwiesza sie/ poza plot
Spylona rozwalicha.
Tadek pyta o ostatnie slowo powyzej. Obydwa Lesmian stworzyl, jak
mi sie wydaje. Istnieje slowo opylac oraz zakurzony. "Spylona"
robi o wiele swiezsze wrazenie niz "zakurzona", bo kojarzy
sie z pylkiem kwiatow. Takze z wedrowca (pokrytym pylem z drogi),
wiec z przestrzenia. Podobnie mowi sie na przyklad: zamiast
siedziec skromnie w obecnosci starszych, to mlody czlowiek
rozwalil sie w krzesle nieprzyzwoicie. Od czasownika "rozwalic
sie", uzytego w tym sensie, Lesmian tworzy rzeczownik. Chodzi
o przestrzen za plotem, ktora robi nieporzadne wrazenie,
o przestrzen wypelniona powietrzem i pylem.
Te nieporzadnosc potwierdza nastepna zwrotka, bo rozciaga te
nieporzadnosc na teren pod "rozwalicha".
W powyzszej zwrotce wrazliwosc Lesmiana na obraz jest cudowna, a
przekazuje ja/ czysto: nawet nad poetycko bardzo przeciez dojrzalym
Mickiewiczem Lesmian ma wyrazna przewage. Mickiewicz pisze:
Gwiazdy nad toba i gwiazdy pod toba
I dwa obaczysz ksiezyce
czyli pisze o odbiciach explicite. Lesmian nam nie mowi,
co mamy widziec, tylko pozwala nam to uczynic samemu. On
tylko pisze: (jezioro) jastrzebi sledzac lot. Kazdy, kto
podda sie wierszowi Lesmiana (co jest czytelniczym obowiazkiem)
widzi odbicie lotu jastrzebia w jeziorze -- poczucie przestrzeni
i glebi jest takie, ze nie wiem czy dech zapiera, czy na odwrot,
daje nam w darze glebokie oddychanie, chyba jedno i drugie:
jezioro cisze wdycha
I w podarunku Lesmian nam daje wszystkie zapachy.
Jezioro sledzi lot jastrzebia i wdycha cisze. Czyli jastrzab
jest wysoko, nie slychac zeby furkotal. A odbicie gleboko.
Na ogol uduchowianie martwych przedmiotow i zwierzat
prowadzi do kiepskiej poezji. Lesmian jest wyjatkiem.
Jego sekretem jest totalna integracja, nie robi uduchowiania
czesciowo, "umownie", pod jakims katem. Wystepuje
u Lesmiana nie tyle animizacja, co po prostu lesmianowskie
stworzenie. Jezioro juz nie jest jeziorem, lecz "krewnym" jeziora,
ktory oddycha itd. Zwykle jeziora staja sie jakby tylko
zdjeciami lub martwymi modelami jeziora Lesmiana.
W kaluzy, sladem kol
Porysowanej w zloby,
Tkwi oblok, brzozy pol
I ge/si rdzawe dzioby.
Tego typu rozne skale w obrazie sa wg. mnie charakterystyczne
dla Du Fu. Du Fu potrafi pisac o wielkim obszarze Chin,
po czym przechodzi do bardzo lokalnego opisu. Na ogol jest duzo
u niego przestrzeni z lotu ptaka. Podobnie tutaj u Lesmiana
mamy oblok (przestrzen) i naraz, ZOOM!, "rdzawe dzioby", moze
nawet tylko czesci tych dziobow, bo domyslamy sie, ze gesi pija
z kaluzy.
Od sztachet, snuja/c kurz
Na trawy i na chwasty,
Sloncem pocie/ty wzdluz
Upada cien pasiasty...
Znowu wrazliwosc, oraz odwrocenie rol raz i drugi.
Kurz nie snuje sie sam, jak w potocznej mowie, lecz
cien go snuje, co jest uzasadnione obrazem. Normalnie
kurz w sloncu kreci sie byle jak. Tutaj jednak mamy
cien sztachet i zludzenie, ze kurz snuje sie wzdluz
linii cienia sztachet, a wiec cien go snuje -- bez cienia
kurz by sie po prostu krecil w kolko.
Na ogol myslimy, ze to sztachety rozcinaja swiatlo
sloneczne. U Lesmiana na odwrot, slonce rozcina cien.
Co ma sens logiczny -- skoro cien jest jeden (bo jest jeden
plot, wiec ma jeden cien), a faktycznie sklada sie z pasm,
to znaczy, ze jest pociety. O plocie nigdy nie powiedzielibysmy,
ze jest pociety. A dla cienia jakze prawdziwy to obraz!
A przy tym integracja z jezykiem. bo nawet o cieniu sztachet
nie mowimy "cienie sztachet", lecz na ogol "cien sztachet".
Trzeba mi grodzic sad,
Trzeba mi zboze mlocic!
Przyszedlem na ten swiat -
I nie chce/ go porzucic!...
***
Slodka zwrotka. Dziala na zasadzie skojarzen.
Skoro jest rozwalicha, to trzeba "grodzic sad",
wiec i inne obowiazki przychodza na mysl. A stad
juz tylko krok, co prawda nieco dowolny, do
uogolnienia. Ale po tak intymnym wprowadzeniu nas
w swiat, potrafimy mocno odczuc, jak bliski, jak drogi
jest nam nasz swiat doczesny.
Wlodek
-------------------------------------------------------------------
Tadeusz K. Gierymski
Fascynuja mnie, Wlodku, Twe rozwazania o Lesmianie.
Gdyby Milosz w cytowanych przeze mnie urywkach mowil nie o, jak ja
wprowadzilem, "wczesnej poezji" a on sam o "wczesnej fazie" Lesmiana
i poprzestal na tych wypowiedziach, zgodzilbym sie z Toba, ze nie
docenia jego wielkosci i oryginalnosci.
Rownie krzywdzaca byloby zredukowanie jezykowej wirtuozerii Lesmiana do
"lingwistycznych eksperymentow", gdyby to wlasnie Milosz robil, ale
pisal Milosz, moim zdaniem nie krytykujac, a wprost przeciwnie, ze
Lesmian
stopniowo na drodze lingwistycznych eksperymentow
wypracowal swoj wlasny jezyk.
Co ja podalem nie jest ostateczna ocena Lesmiana przez Milosza, ale
wypowiedziami o fazie rozwojowej, o tomikach "Sadu rozstajnego" i
"La/ki". Te, cytujac Milosza ponownie,
ukazywaly go jako poete, ktorego trudno bylo porownac
do kogokolwiek z jego wspolczesnych.
Tu wyraznie Milosz podkresla chyba oryginalnosc Lesmiana i zaprzecza, ze
mozna go uwazac, bez reszty, za poete Mlodej Polski. Pisze bowiem dalej
Milosz w podanym przeze mnie cytacie:
"Napoj cienisty" (1936) i "Dziejba lesna" (wydana
posmiertnie) ukazaly sie w czasie, kiedy Lesmiana
uwazano za przezytek Mlodej Polski, wskutek tego,
ze nowe techniki przyciagaly uwage czytelnikow.
Pisze to Milosz jako historyk literatury i dopiero w ponizszym zdaniu
wypowiada takze swoj sad:
Prawdziwe uznanie oryginalnosci Lesmiana
przyszlo dopiero pod koniec lat piecdziesiatych
i w latach szescdziesiatych.
"Prawdziwe uznanie oryginalnosci". Internetowe zwyczaje i przestrogi
kolegow co do dlugosci przesylek powoduja, ze moje opracowanie ukazuje
sie w ulamkach, zaden z ktorych nie oddaje calego rozwijajacego sie i
zamierzonego przeze mnie, ze tak powiem, Gestaltu. To moze zrobic dopiero
udana calosc.
Dlatego ocenialem bardzo wysoko i zalozenie "Spojrzen" i pelna
samoposwiecenia prace Jurkow (Krzystka i Karczmarczuka) wlozona w
redagowanie ich, i popieram zuzytkowanie przez "Spojrzenia" artykulow z
"Papirusa". Bo publikowaly "Spojrzenia" w calosci artykuly bardzo nawet
dlugie.
Jesli, powtarzam, jesli, nieslusznie i przedwczesnie krytykujesz Milosza,
to wine za to ponosze ja, a nie Milosz lub Ty. Moze gdy skoncze swa
"Lesmianade" opinia Milosza o nim, ktora podam, bo jeszcze tego nie
zrobilem, wyda Ci sie blizsza Twojej, lub nawet sprawiedliwa?
Z ciekawoscia, pozytkiem i przyjemnoscia przeczytalem Twe uwagi o
cytowanych wierszach Lesmiana.
Sprawia mi klopot Twoja interpretacja rozwalichy
Jastrze/bi sledza/c lot,
Jezioro cisze/ wdycha.
Zwiesza sie/ poza plot
Spylona rozwalicha.
jako przestrzeni. Rzeczywiscie ta zwrotka sugeruje rozmiar, odleglosc,
czyli przestrzennosc. Ale w kazdej zwrotce wiersza jest takze przyziemny
szczegol, byc moze rozwalicha, dzioby gesi, cien pasiasty... Lesmian
jest takze obserwatorem kontrastowych szczegolow.
Spylenie skojarzone z pylkiem kwiatow, a nie z kurzem, laczy mi sie
naturalnie znow z roslina, a nie z przestrzenia.
Natomiast Twoja interpretacje popiera mozliwosc dopatrzenia sie w opisie
przyrody przez Lesmiana jakiegos, powiedzmy, panpsychizmu, lub moze
dokladniej, animizmu, a napewno zywiolowosci, osobliwej, jak okreslil ja
Julian Krzyzanowski, energii przyrody.
Zwieszanie sie poza plot spylonej rozwalichy u mnie wywoluje obraz
krzewu lub rosliny raczej niz przestrzeni, ktora, znow dla mnie,
zaczyna sie w sadzie i zwiesza, raczej niz rozlega sie, rozprzestrzenia,
na zewnatrz sadu.
Mam ciagle trudnosc z Twa interpretacja rozwalichy jako spylonej
przestrzeni, spylonej kurzem lub pylkiem kwiatowym, zwieszajacej sie
poza plot, w ktorymkolwiek kierunku, ze, lub do sadu.
Koncepcja zaplodnionej lub zaplodniajacej przestrzeni intryguje mnie,
ale przestrzen, szczegolnie tak plodnodynamiczna, kojarzy mi sie z
rozciagloscia, z bezmiarem, a nie ze zwieszaniem sie.
Nie, swiadomie nie zaczalem w tonacji freudowskiej, ale tak teraz brzmi
co pisze. Oddaje wiec glos Tobie i innym.
(tkg)
________________________________________________________________________
Jak Panstwo zauwazyli w wielu cytowanych wierszach Lesmiana, rezygnacja
z PostScriptu i polskich diakrytykow w "Spojrzeniach" nie pozostaje bez
konsekwencji, zwlaszcza w poezji [Red.].
____Textpert Alert____
BARANCZAKA NIGDY ZA DUZO
========================
Cytuje z cudownego tomiku "Pegaz Zdebial: Poezja nonsensu a zycie
codzienne: Wprowadzenie w prywatna teorie gatunkow", PULS, London,
1995
Jak wygladalby
Pan Tadeusz
gdyby w Paryzu w latach 1830
nie bylo jeszcze w sprzedazy
programow komputerowych
z polskimi czcionkami.
Litwo, ojczyzno moja! Przypominasz zdrowie,
Jaka jest twoja cena, ten tylko odpowie,
Komu ciebie zabraknie. Uroda twa w dobie
Obecnej trwa w mym oku i pozwala sobie
Tam na zmartwychstanie w kompletnej ozdobie
Przy okazjach wykrycia przeze mnie w zasobie
Inspiracji pisarskich - nostalgii po tobie.
Panno sakralna, Ty, co grodek powiatowy
w Polsce Centralnej, blisko Chorzowa i Wschowy,
Wraz ze znanym klasztorem.... --- Tfu, co za pechowy
Traf: zaraz w pierwszych wersach, dla lepszej wymowy
Poematu w aspekcie religijnym (o, wy,
Wyroki Prowidencji!...), jestem ja gotowy
Do wymienienia nazwy tej dziury - i nowy
Problem spotykam! problem zarazem typowy,
Jeden z tych, co to przez nie urasta darmowy
Trud wieszcza: szuka, biedak, w potencjale mowy
Wszystkiego, co pozwoli mu na obrazowy
Opis owego miasta, by czytelnikowy
Mechanizm recepcyjny i skojarzeniowy
Bez wymieniania nazwy (jak hukanie sowy
Straszy w niej znak jeden, ten haczyk nosowy...) ---
Basta! Nie jestem w stanie. Udzielam odmowy Muzie.
Nie, nie powstanie epos narodowy -
Z przyczyn technicznych: program nie nasz - polski, zdrowy -
Na tym paryskim bruku mam komputerowy!
Lecz wiem, ja, wieszcz, gdy obce czcionki wzrokiem badam:
Niech ginie epos - podpis trwa:
Mickiewicz, Adam.
-----------------------------------------------------------------------
Tadeusz K. Gierymski
SZYMBERYK
Pewna wielka poetka z Krakowa
Zakrzykne/la: Ta Baranczakowa
Sztuka wieszczej improwizacji
Ilez mialaby gle/bi i racji,
Gdyby nie niewyrazna wymowa!
Stanislaw Baranczak
***
SB definiuje "'szymberyk' jako limeryk napisany w holdzie lub dla
uczczenia Wislawy Szymborskiej, Mistrzyni i Prawodawczyni Gatunku w Jego
Polskim wydaniu, [...] w ktorym autor sklada hold Wislawie Szymborskiej,
zarazem podbijajac bebenka samemu sobie".
("Pegaz Zdebial", s. 170-171)
***
I. Pewna polska poetka, uje/ta
Goscinnoscia/ Pana Prezydenta
USA, rzekla don: "Drogi Billu,
Gdybys stana/l przy Ernescie Bryllu,
Wygla/dalibyscie jak bliznie/ta!"
***
II. Najslynniejsza z cor miasteczka Bnina
Tak skarcila Borysa Jelcyna,
Gdy ja/ blagal: " Ba/dz caryca/ Moskwy!"
"Jelcyn, wzniescie lepiej w Moskwie kiosk wy,
Gdzie lud moglby zjesc kawior lub blina!"
***
III. Slawna dama z miasta pod Wawelem,
Rozmawiaja/c z Vaclavem Havelem
Przedstawionym jej w piwiarni w Pradze,
Rzekla: "Vaclav, przy twojej nadwadze
Nie obzeraj sie/ tak tym knedelem!"
***
Z "Pegaz Zdebial" Baranczaka.
tkg
________________________________________________________________________
Redakcja "Spojrzen": spojrz@k-vector.chem.washington.edu, oraz
spojrz@info.unicaen.fr
Serwery WWW:
http://k-vector.chem.washington.edu/~spojrz,
http://www.info.unicaen.fr/~spojrz
Adresy redaktorow: krzystek@magnet.fsu.edu (Jurek Krzystek)
karczma@info.unicaen.fr (Jurek Karczmarczuk)
Copyright (C) by J. Krzystek (1997). Copyright dotyczy wylacznie
tekstow oryginalnych i jest z przyjemnoscia udzielane pod warunkiem
zacytowania zrodla i uzyskania zgody autora danego tekstu.
Poglady autorow tekstow niekoniecznie sa zbiezne z pogladami redakcji.
Numery archiwalne dostepne przez WWW i anonymous FTP z adresu:
k-vector.chem.washington.edu, IP # 128.95.172.153.
_____________________________koniec numeru 139__________________________